આંતરરાષ્ટ્રીય પરમાણુ ઊર્જા એજન્સીને તપાસની મર્યાદિત મંજૂરી મળ્યા પછી તેનો અર્થ શું છે?

ઈરાનેએક કરાર હેઠળ આંતરરાષ્ટ્રીય પરમાણુ ઊર્જા એજન્સીને તેના પરમાણુ કાર્યક્રમની મર્યાદિત પહોંચની મંજૂરી આપી છે. ઈરાનનો આ નિર્ણય ઘણી રીતે મહત્વપૂર્ણ છે. હકીકતમાં અગાઉ ઈરાને આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીના તપાસકર્તાઓને સહકાર ન આપવાની જાહેરાત કરી હતી, ત્યારબાદ તેહરાન અને એજન્સી વચ્ચે કામચલાઉ કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. ઈરાનની હાલની મંજૂરી આ કરારનું પરિણામ છે.

અહીં તમને એ પણ જણાવી એ પણ જણાવી એ કે ગયા વર્ષના અંતે ઈરાનની સંસદમાં એક કાયદો પસાર કરવામાં આવ્યો હતો. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જો તે સમયે રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ તેમના પરનો પ્રતિબંધ દૂર નહીં કરે તો આંતરરાષ્ટ્રીય પરમાણુ ઊર્જા એજન્સીઓનું નિરીક્ષણ આંશિક રીતે મુલતવી રાખવામાં આવશે. આ નિર્ણય 23 ફેબ્રુઆરીથી લાગુ કરવાનો હતો.

નિષ્ણાતો માને છે કે તેના અમલ પહેલાં બંને વચ્ચેના મુદ્દા પર સર્વસંમતિની રચના ઈરાનના પક્ષેથી ભવિષ્યને દૂર કરવાનો સકારાત્મક પ્રયાસ હોઈ શકે છે. ઈરાને કહ્યું છે કે એજન્સી તપાસકર્તાઓની સંખ્યામાં કોઈ ફેરફાર કરવામાં આવશે નહીં. એજન્સીની તપાસ ત્રણ મહિના સુધી ચાલુ રહેશે.

અગાઉ ઓગસ્ટ 2020માં ઈરાને આંતરરાષ્ટ્રીય એજન્સીને બે શંકાસ્પદ પરમાણુ મથકોનું નિરીક્ષણ કરવાની મંજૂરી આપી હતી. ઈરાને કહ્યું કે તેની પાસે છુપાવવા માટે કંઈ નથી, તેથી તેને આમ કરવામાં કોઈ ખચકાટ નથી. હાલમાં જે કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા છે તેના સંદર્ભમાં એજન્સીના ડાયરેક્ટર જનરલ રાફેલ મારોનો ગ્રોસીનું કહેવું છે કે બંને વચ્ચે જે સર્વસંમતિ સમેટી છે તેની સમીક્ષા ચાલુ રહેશે. જો એજન્સી તેને સ્થગિત કરવા માંગે છે, તો તે કરી શકશે.

નોધનીય છે કે ઈરાન હંમેશા આંતરરાષ્ટ્રીય વિશ્વમાં રહ્યું છે. એવું નથી કે ઈરાને આ વખતે જે પ્રકારની પરવાનગી આપી છે તે અગાઉ આપવામાં આવી ન હતી. તે પછી પણ આ નિર્ણય ઈરાનને તેમની અને અમેરિકા વચ્ચે જે પરમાણુ કરાર થયો હતો તેના તરફ દોરી શકે છે. તેમાં યુ.એન. સુરક્ષા પરિષદના કાયમી સભ્યો નો પણ સમાવેશ થાય છે.

જવાહરલાલ નહેરુ યુનિવર્સિટીના પ્રો. એ.કે.પાશા માને છે કે બંને દેશો વચ્ચેની સંધિની ફરીથી તપાસ થવાની અપેક્ષા છે. તેઓ એમ પણ કહે છે કે ઈરાન હંમેશા સમગ્ર ક્ષેત્રમાં પ્રભુત્વ જમાવવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. તેનો પરમાણુ કાર્યક્રમ પણ પરિણામ છે. પરંતુ અમારા પ્રતિબંધોને કારણે તેને ઘણી સમસ્યાઓનો સામનો કરવો પડી રહ્યો છે. આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે તેના પરમાણુ કાર્યક્રમો પ્રત્યે લવચીક અભિગમ અપનાવીને તેઓ કેટલાક પ્રમાણમાં વિસ્તરિત થઈ શકે છે.