દિલ્હીમાં અધિકારીઓના ટ્રાન્સફર-પોસ્ટિંગનો મામલો થાળે પડે તેમ લાગતું નથી. એક તરફ જ્યાં કેન્દ્ર સરકારે વટહુકમ લાવીને સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને પલટી નાખ્યો તો બીજી તરફ અરવિંદ કેજરીવાલ કેમ્પમાં હલચલ તેજ થઈ ગઈ છે. કેન્દ્ર સરકારના આ વટહુકમ સામે અરવિંદ કેજરીવાલે મોરચો ખોલ્યો છે. ચાલો જાણીએ કે કેન્દ્ર સરકારના આ વટહુકમનું આગળ શું થશે? કેજરીવાલનું શું આયોજન છે? ભાજપ સરકાર માટે કેવી રીતે મુશ્કેલ બની શકે?
પહેલા જાણો અધિકારીઓના ટ્રાન્સફર-પોસ્ટિંગ મામલે સુપ્રીમ કોર્ટે શું આદેશ આપ્યો?
ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની પાંચ સભ્યોની બંધારણીય બેન્ચે તાજેતરમાં પોતાનો ચુકાદો આપતાં કહ્યું હતું કે દિલ્હીની સરકાર જમીન, પોલીસ અને દિલ્હીમાં કાયદો અને વ્યવસ્થા સિવાયના અન્ય તમામ વહીવટી નિર્ણયો લેવા માટે સ્વતંત્ર હશે. અધિકારીઓ અને કર્મચારીઓની ટ્રાન્સફર-પોસ્ટિંગ પણ કરી શકશે. આ ત્રણ મુદ્દાઓને બાદ કરતાં લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર દિલ્હી સરકારના બાકીના નિર્ણયો સ્વીકારવા માટે બંધાયેલા છે.
ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની બંધારણીય બેંચે આ મામલે સર્વસંમતિથી ચુકાદો આપ્યો હતો. કોર્ટે કહ્યું, ‘લેફ્ટનન્ટ ગવર્નર પાસે દિલ્હી સાથે સંબંધિત તમામ મુદ્દાઓ પર વ્યાપક વહીવટી સત્તા હોઈ શકે નહીં. લેફ્ટનન્ટ ગવર્નરની સત્તાઓ તેમને દિલ્હી વિધાનસભાની કાયમી સત્તા અને ચૂંટાયેલી સરકારમાં દખલ કરવાનો અધિકાર આપતી નથી.
કોર્ટે પોતાના આદેશમાં કહ્યું કે, ‘ભારતીય વહીવટી સેવા (IAS)ના અધિકારીઓ પર પણ દિલ્હી સરકારનું નિયંત્રણ રહેશે, પછી ભલે તેઓ તેની તરફથી નિયુક્ત ન હોય.’
સર્વોચ્ચ અદાલતે અવલોકન કર્યું કે જો લોકતાંત્રિક રીતે ચૂંટાયેલી સરકારને અધિકારીઓને નિયંત્રિત કરવાની સત્તા આપવામાં નહીં આવે તો જવાબદારી નક્કી કરવાનો સિદ્ધાંત અર્થ ગુમાવશે. સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું કે જો અધિકારીઓ મંત્રીઓને રિપોર્ટ કરવાનું બંધ કરે અથવા મંત્રીઓની સૂચનાઓનું પાલન ન કરે તો સામૂહિક જવાબદારીના સિદ્ધાંતને અસર થશે.
તો પછી કેન્દ્ર સરકારે શું કર્યું?
કેન્દ્ર સરકાર સુપ્રીમ કોર્ટના કોઈપણ નિર્ણયને રિવર્સ કરવા માટે વટહુકમ લાવી શકે છે. આ વટહુકમ રાષ્ટ્રપતિ દ્વારા બહાર પાડવામાં આવે છે. જ્યારે સંસદનું સત્ર ચાલતું નથી અને જરૂર પડે તો આ અંતર્ગત કાયદો બનાવવામાં આવે છે. સંસદનું સત્ર ચાલુ હોય ત્યારે વટહુકમ લાવી શકાય નહીં.
ભારતીય બંધારણની કલમ 123માં વટહુકમનો ઉલ્લેખ છે. રાષ્ટ્રપતિ પાસે કેન્દ્રીય કેબિનેટની સલાહ પર વટહુકમ બહાર પાડવાની સત્તા છે. આ વટહુકમો સંસદ દ્વારા પસાર કરાયેલા કાયદા જેટલા જ શક્તિશાળી છે. વટહુકમ સાથે એક શરત જોડાયેલી છે. વટહુકમ સંસદ દ્વારા જાહેર થયાના છ મહિનાની અંદર પસાર કરવો જરૂરી છે.
વટહુકમ દ્વારા બનાવેલ કાયદો ગમે ત્યારે પાછો ખેંચી શકાય છે. વટહુકમ દ્વારા સરકાર એવો કોઈ કાયદો બનાવી શકતી નથી, જે લોકોના મૂળભૂત અધિકારો છીનવી લે. કેન્દ્રની જેમ જ રાજ્યોમાં રાજ્યપાલના આદેશથી વટહુકમ બહાર પાડી શકાય છે.
દિલ્હીમાં અધિકારીઓના ટ્રાન્સફર-પોસ્ટિંગના કેસમાં સુપ્રીમ કોર્ટે આપેલો ચુકાદો કેજરીવાલ સરકારના પક્ષમાં હતો. આવી સ્થિતિમાં, કાયદામાં સુધારો કરીને અથવા નવો કાયદો બનાવીને જ તેને ઉલટાવી શકાય તેવું શક્ય હતું. હવે સંસદનું કામકાજ નથી, આવી સ્થિતિમાં કેન્દ્ર સરકારે વટહુકમ લાવીને આ કાયદાને હટાવી દીધો. હવે આ વટહુકમને સંસદના બંને ગૃહોમાં છ મહિનામાં પસાર કરવો જરૂરી છે.
તો કેન્દ્ર સરકારના વટહુકમ સામે કેજરીવાલનું શું આયોજન છે?
આ સમજવા માટે અમે સુપ્રીમ કોર્ટના એડવોકેટ ચંદ્ર પ્રકાશ પાંડે સાથે વાત કરી. તેમણે કહ્યું, ‘સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાના આદેશમાં દિલ્હી સરકારને ઘણી સત્તા આપી હતી. કોર્ટના આદેશ બાદ દિલ્હી સરકાર તેના હેઠળ તૈનાત અધિકારીઓની ટ્રાન્સફર-પોસ્ટિંગ કરી શકે છે. કોર્ટના આ નિર્ણય બાદ દિલ્હી સરકાર જશ્ન મનાવી રહી હતી કે કેન્દ્ર સરકાર વટહુકમ લાવી. આ વટહુકમ દ્વારા કેન્દ્ર સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણયને પલટી નાખ્યો હતો. હવે અધિકારીઓના ટ્રાન્સફર-પોસ્ટિંગનો અધિકાર કેન્દ્ર સરકાર પાસે પાછો આવી ગયો છે. હવે દિલ્હી સરકાર આનાથી ચિંતિત છે.
1. વટહુકમ સામે સુપ્રીમ કોર્ટમાં ગયાઃ દિલ્હીના મુખ્યમંત્રી અરવિંદ કેજરીવાલે કેન્દ્ર સરકારના વટહુકમને સુપ્રીમ કોર્ટમાં પડકાર્યો છે. કેજરીવાલ ફરી એકવાર સુપ્રિમ કોર્ટને પોતાની તરફેણમાં નિર્ણય લેવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યા છે. આ માટે તે પોતાની તમામ તાકાત લગાવી રહ્યો છે. તે લોકોમાં પણ પોતાનું સ્થાન જાળવી રાખવા માંગે છે. કેન્દ્રના વટહુકમ વિરુદ્ધ આમ આદમી પાર્ટી 11 જૂને દિલ્હીના રામલીલા મેદાનમાં ભવ્ય રેલી યોજશે અને પોતાની તાકાતનું પ્રદર્શન કરશે. પાર્ટીના સૂત્રોના જણાવ્યા અનુસાર મેગા રેલીમાં વિરોધ પક્ષોને એક મંચ પર લાવવાની તૈયારી ચાલી રહી છે. ગોપાલ રાયે કહ્યું કે કેન્દ્ર સરકારે જે રીતે બંધારણની મજાક ઉડાવી છે, આ રેલી તેની વિરુદ્ધ છે.
2. વટહુકમને સંસદમાં પસાર થતા રોકવાની તૈયારીઃ અરવિંદ કેજરીવાલની આ બીજી મોટી યુક્તિ છે. આ માટે તે સખત મહેનત કરી રહ્યો છે. આ વટહુકમને કાયદા તરીકે ચાલુ રાખવા માટે કેન્દ્ર સરકારે તેને છ મહિનામાં સંસદમાંથી પસાર કરાવવો પડશે. ભાજપ પાસે હાલમાં લોકસભામાં પૂર્ણ બહુમતી છે. જો કે, રાજ્યસભામાં મુશ્કેલીઓ ચોક્કસપણે ઊભી થઈ શકે છે. આંકડાઓ પર નજર કરીએ તો રાજ્યસભામાં કુલ સભ્યોની સંખ્યા 245 છે. બે નામાંકિત સભ્યોની બેઠકો ખાલી છે. ત્યાં ભાજપના 93 સભ્યો છે. અન્ય સાથી પક્ષોના સભ્યોને સમાવવાથી ભાજપના સમર્થનમાં સભ્યોની સંખ્યા 110 થાય છે. વટહુકમ પસાર કરાવવા માટે કેન્દ્ર સરકારને રાજ્યસભામાં 120 સભ્યોના સમર્થનની જરૂર પડશે. મતલબ કે પાર્ટીને આ માટે વિપક્ષના દસ સભ્યોની જરૂર પડશે. જો આ પહેલા બે નામાંકિત સભ્યોની નિમણૂક કરવામાં આવે તો પણ કાયદો ચાલુ રાખવા માટે વધુ આઠ સભ્યોની જરૂર પડશે.
વટહુકમ સામે કેજરીવાલનું સમર્થન કઈ પાર્ટીઓને મળ્યું?
સુપ્રીમ કોર્ટના નિર્ણય વિરુદ્ધ કેન્દ્ર સરકારે વટહુકમ બહાર પાડતાં અરવિંદ કેજરીવાલ નારાજ થઈ ગયા. ત્યારથી તેઓ સતત વિપક્ષના અન્ય નેતાઓને મળી રહ્યા છે. 21 મેના રોજ નીતિશ કુમાર અરવિંદ કેજરીવાલને મળ્યા હતા. નીતિશે કેજરીવાલને સમર્થન આપ્યું હતું. ત્યારે કેજરીવાલે કહ્યું હતું કે જો કેન્દ્ર સરકાર ચોમાસુ સત્રમાં આ વટહુકમ બિલ લાવે છે અને તમામ વિપક્ષી દળો તેનો વિરોધ કરે છે તો 2024ની લોકસભાની ચૂંટણીમાં ભાજપ ખતમ થઈ જશે. કેજરીવાલે નીતિશ કુમારને કહ્યું કે વિપક્ષી પાર્ટીઓને અમને સમર્થન આપવા માટે કહો. હું દેશભરના વિરોધ પક્ષોને પણ મળીશ અને તેમનું સમર્થન માંગીશ.
બિહારના સીએમ નીતિશે આ મુદ્દે કોંગ્રેસ અધ્યક્ષ મલ્લિકાર્જુન ખડગે અને રાહુલ ગાંધી સાથે મુલાકાત કરી હતી.
કેજરીવાલે 23 મેના રોજ બંગાળના સીએમ મમતા બેનર્જી સાથે મુલાકાત કરી હતી. મીટિંગ બાદ બંનેએ સાથે મીડિયા સાથે વાત કરી હતી.
કેજરીવાલે 24 મેના રોજ મુંબઈમાં ઉદ્ધવ ઠાકરે સાથે મુલાકાત કરી હતી. તેમની સાથે પંજાબના મુખ્યમંત્રી ભગવંત માન, AAPના રાજ્યસભાના સાંસદો સંજય સિંહ અને રાઘવ ચઢ્ઢા અને દિલ્હીના મંત્રી આતિશી પણ હતા.
કેજરીવાલ 25 મેના રોજ રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટીના વડા શરદ પવારને મળ્યા હતા.
