આર્મેનિયાએ ભારતીય ઉદ્યોગપતિઓને પર્સિયન ગલ્ફ અને બ્લેક સી કોરિડોર દ્વારા રશિયા અને યુરોપ સાથે જોડવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો છે. આ પ્રસ્તાવ એવા સમયે આવ્યો છે જ્યારે આર્મેનિયાના વિદેશ મંત્રી અરારાત મિર્ઝોયાન ભારતની મુલાકાતે જવાના છે. પ્રસ્તાવિત કોરિડોર ઇન્ટરનેશનલ નોર્થ સાઉથ ટ્રાન્સપોર્ટ કોરિડોરની સમાંતર પસાર થશે. જેનો હેતુ ભારતના મુંબઈ બંદરને ઈરાનના બંદર અબ્બાસ બંદર સાથે આર્મેનિયા થઈને યુરોપ કે રશિયા સાથે જોડવાનો છે. આ પગલાથી ભારત પાકિસ્તાન અને તુર્કીના મિત્ર અઝરબૈજાનને બાયપાસ કરી શકશે, જેની સાથે ભારતના સંબંધો સારા નથી.
તુર્કી, પાકિસ્તાન અને અઝરબૈજાનની ત્રિપુટીથી પરેશાન આર્મેનિયાએ ભારતને મોટો પ્રસ્તાવ આપતાં મુંબઈ પોર્ટથી ઈરાન થઈને રશિયા સુધી નવો ટ્રેડ કોરિડોર ઓફર કર્યો છે. આર્મેનિયામાંથી પસાર થતો આ કોરિડોર ભારતને ઈરાનના બંદર અબ્બાસ બંદરથી યુરોપ સુધી પહોંચવાની મંજૂરી આપશે. આ નવા કોરિડોર દ્વારા ભારત આર્મેનિયાને દુશ્મન માનીને પાકિસ્તાન અને તુર્કી સાથે સંબંધો જાળવી રાખનારા અઝરબૈજાનને બાયપાસ કરી શકશે. તમને જણાવી દઈએ કે આર્મેનિયા સારા ભવિષ્ય માટે ભારતનો સહયોગ ઈચ્છે છે.
આ કોરિડોર દ્વારા ઈરાન પણ આર્મેનિયા થઈને રેલ લિંક દ્વારા જ્યોર્જિયા સાથે જોડાશે. આર્મેનિયા અને અઝરબૈજાન બંને રેલ અને હાઇવે દ્વારા જ્યોર્જિયા સાથે જોડાયેલા છે. અઝરબૈજાને ઈરાન બોર્ડર સુધી રેલ અને રોડ બનાવ્યા છે. જો કે ઈરાનમાં 165 કિમી રેલનું નિર્માણ કરવાનું બાકી છે. જાન્યુઆરી 2023માં, રશિયા અને ઈરાન બંને સાથે મળીને આ રેલ લાઈન બનાવવા માટે સંમત થયા છે. આ માટે રશિયા ફંડિંગ સહિતની બાકીની જવાબદારી સંભાળી રહ્યું છે.
ભારત રશિયાથી ઈરાન થઈને મોટા પાયે માલ મેળવી રહ્યું છે. આ માર્ગ અઝરબૈજાનમાંથી પસાર થાય છે. આવી સ્થિતિમાં આર્મેનિયામાંથી પસાર થતો આ કોરિડોર ભારતને ઈરાનના બંદર અબ્બાસ બંદરથી યુરોપ અથવા રશિયા સુધી સરળતાથી પહોંચશે.
નાગોર્નો-કારાબાખ ક્ષેત્રને લઈને આર્મેનિયા અને અઝરબૈજાન વચ્ચે વિવાદ ચાલી રહ્યો છે. આ વિસ્તારને લઈને બંને વચ્ચે યુદ્ધ અને મુકાબલાની સ્થિતિ છે. આવી સ્થિતિમાં, અઝરબૈજાનને પાકિસ્તાન અને તુર્કીનું સમર્થન મળે છે, જ્યારે આર્મેનિયા તેની સ્થિરતા માટે ભારતની મદદ મેળવવાના હેતુથી આ કોરિડોરનો પ્રસ્તાવ કરી રહ્યું છે. આ કોરિડોર આર્મેનિયાની અર્થવ્યવસ્થા માટે ગેમ ચેન્જર સાબિત થઈ શકે છે.
આર્મેનિયા ઈરાન સાથે ખૂબ જ નજીકના સંબંધો ધરાવે છે. પર્સિયન ગલ્ફ અને બ્લેક સી મારફતે કોરિડોરનું નિર્માણ ભારતની યોજનાઓ સાથે મેળ ખાય છે. તેથી ભારત યુરોપ સુધી પહોંચવા માટેનો વધારાનો રસ્તો પણ શોધી રહ્યું છે જે સુએઝ કેનાલથી અલગ છે અને રશિયા અને પશ્ચિમી દેશો વચ્ચેના તણાવની આ માર્ગ પર અસર ન થવી જોઈએ.
બદલાયેલા વૈશ્વિક સંજોગોમાં રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ શરૂ થયા બાદ મોસ્કો સાથે ભારતનો વેપાર અનેકગણો વધી ગયો છે. ભારત રશિયા સાથે ઈન્ટરનેશનલ નોર્થ સાઉથ ટ્રાન્સપોર્ટ કોરિડોર દ્વારા વેપાર કરી રહ્યું છે જે ઈરાન અને કેસ્પિયન સી મારફતે રશિયાને જોડે છે. અઝરબૈજાન તેનો એક ભાગ છે, પરંતુ કોઈના ઉશ્કેરણી હેઠળ, તે ખૂબ જ ધીમી ગતિએ અને ઢીલા વલણ સાથે તેનું ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પૂર્ણ કરી રહ્યું છે.
અઝરબૈજાન સતત આર્મેનિયા પર હુમલો કરી રહ્યું છે. તેનાથી બચવા માટે તે ભારત પાસેથી હથિયારો ખરીદી રહ્યો છે. સંરક્ષણ અને સૈન્ય સંબંધો ઉપરાંત આર્મેનિયા હવે ભારતની મદદથી આર્થિક રીતે મજબૂત બનવા માંગે છે. આ કારણથી આર્મેનિયાનું કહેવું છે કે ભારતે તેના વિસ્તારમાં આ નવો કોરિડોર બનાવવા માટે રોકાણ કરવું જોઈએ.
