18 સપ્ટેમ્બર 2023, આ એ તારીખ છે જે ઈતિહાસના પાનાઓમાં નોંધાઈ ગઈ છે. આપણી સંસદની જૂની ઈમારત હવે ઈતિહાસ બની ગઈ છે. નવી સંસદ ભવનનું કામ આજથી શરૂ થઈ ગયું છે. દરમિયાન આજે તમને જણાવી દઈએ કે એક સમયે દેશમાં લોકસભા ચૂંટણીમાં બે સાંસદો એક સીટ જીતતા હતા. આ ચૂંટણીઓ પોતાનામાં અનોખી હતી. વર્ષ 1952માં લોકસભાની 89 બેઠકો પર બે-બે ઉમેદવારો જીત્યા હતા અને વર્ષ 1957માં 90 બેઠકો પર બે-બે ઉમેદવારો જીત્યા હતા. મોટી વાત એ છે કે આ બે સીટોમાંથી એક સીટ સામાન્ય અને બીજી આરક્ષિત એટલે કે એસસી-એસટી કેટેગરી માટે હતી.
દેશને 1947માં આઝાદી મળી હતી, પરંતુ 1952માં પહેલીવાર લોકસભાની ચૂંટણી યોજાઈ હતી. ચૂંટણી પછી, 17 એપ્રિલ 1952ના રોજ પ્રથમ લોકસભાની રચના કરવામાં આવી અને જવાહરલાલ નેહરુ વડાપ્રધાન બન્યા. આ ચૂંટણીમાં લોકસભાની કુલ બેઠકોની સંખ્યા 489 હતી, જેમાં કોંગ્રેસે 364 બેઠકો જીતી હતી. આ ચૂંટણીમાં લોકસભાની 89 બેઠકો હતી જેના પર બે સાંસદોએ જીત મેળવી હતી. એટલે કે એક સંસદીય બેઠક પર બે સાંસદો. જો કે, 1962ની ચૂંટણીમાં આ પ્રણાલીને નાબૂદ કરવામાં આવી હતી.
આવી ચૂંટણીઓ શા માટે યોજાઈ?
હકીકતમાં, 1952 માં, અનામત વર્ગને પ્રતિનિધિત્વ આપવા માટે, એક બેઠક પર બે સાંસદોની ફોર્મ્યુલા અપનાવવામાં આવી હતી. રસપ્રદ વાત એ છે કે આ બેઠકો પર જનતાને બે મત આપવાનો અધિકાર પણ આપવામાં આવ્યો હતો. જો કે, કોઈ પણ વ્યક્તિ એક જ ઉમેદવારને તેના બંને મત આપી શક્યો ન હતો. આ પછી મતગણતરી દરમિયાન જનરલ કેટેગરીના ઉમેદવારને સૌથી વધુ મત મેળવનારને વિજેતા જાહેર કરવામાં આવ્યો હતો. તેવી જ રીતે, અનામત વર્ગના ઉમેદવારને સૌથી વધુ મત મેળવનાર સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા હતા.
જ્યારે ત્રીજા ક્રમે રહેલા ઉમેદવાર ધારાસભ્ય બન્યા હતા
એક બેઠક, બે પ્રતિનિધિઓની વ્યવસ્થા દરમિયાન એવું પણ બન્યું કે ત્રીજા ક્રમે ઊભેલા ઉમેદવાર ધારાસભ્ય તરીકે ચૂંટાયા. વાસ્તવમાં, જ્યારે પંજાબની નવાશહેર વિધાનસભા સીટ પર ચૂંટણી યોજાઈ હતી, ત્યારે ત્રીજા સ્થાને રહેલા બિશ્ના રામ ધારાસભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા. ગુરબચન સિંહ નામના પ્રથમ ઉમેદવારને 20 હજાર 593 વોટ મળ્યા અને બીજા ઉમેદવાર દલીપ સિંહને 18 હજાર 408 વોટ મળ્યા. જ્યારે બિશ્ના રામને 17 હજાર 858 વોટ મળ્યા હતા.
પ્રથમ સ્થાન મેળવનાર ગુરબચન સિંહ સામાન્ય વર્ગના હતા, તેથી તેઓ ધારાસભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા. બીજા ક્રમે રહેલા દલીપ સિંહ પણ જનરલ કેટેગરીના હતા અને જો એસસી-એસટી કેટેગરીના ધારાસભ્યને ચૂંટવામાં આવે તો બિશ્ના રામ ધારાસભ્ય તરીકે ચૂંટાયા હતા. જોકે, બાદમાં આ સિસ્ટમનો ઘણો વિરોધ થયો હતો.
