વિદુર નીતિ: એક ભૂલ જે પળવારમાં મિટાવી દે છે જીવનભરની કમાયેલી ઇજ્જત
મહાભારતના નીતિજ્ઞાતા વિદુરે પોતાના ઉપદેશોમાં જીવન, નૈતિકતા અને વ્યવહાર સાથે જોડાયેલી અનેક વાતો કહી છે. આ નીતિઓને વિદુર નીતિ કહેવામાં આવે છે. વિદુરનું માનવું હતું કે સફળતા પછીનો અહંકાર વ્યક્તિના વિનાશનું કારણ બને છે. જેમ સૌંદર્ય સાથે ઘડપણ આવે છે, તેમ ઘમંડ સાથે પતન પણ નિશ્ચિત હોય છે.
વિદુર નીતિ શ્લોક અને તેનો અર્થ:
ન રાજ્યમ્ પ્રાપ્તમિત્યેવ વર્તિતવ્યમસાવ્રતમ્। શ્રિયં હ્યનિનયો હન્તિ જરા રૂપમિવોત્તમમ્॥ ૧૨॥
અર્થ: આ વિચારીને કે હવે તો રાજ્ય (સફળતા) મળી જ ગયું છે, વ્યક્તિએ અયોગ્ય આચરણ ન કરવું જોઈએ. કારણ કે, ઉદ્ધતતા અને અભિમાન સંપત્તિનો તે જ રીતે નાશ કરે છે, જે રીતે ઘડપણ સુંદર રૂપનો નાશ કરી દે છે.
વિદુર નીતિ: સફળતાનું અભિમાન શા માટે હાનિકારક છે? અભિમાન શા માટે ન કરવું જોઈએ?
વિદુર જણાવે છે કે જ્યારે વ્યક્તિ સફળતા અથવા ધન પ્રાપ્ત કરે છે, તો તેનામાં અવારનવાર અહંકાર જન્મ લે છે. આ જ ઘમંડ ધીમે-ધીમે તેની વિવેક શક્તિનો નાશ કરે છે. જે રીતે સુંદરતા પર ઘડપણ આવી જવાથી આકર્ષણ સમાપ્ત થઈ જાય છે, તે જ રીતે સફળતા પર અહંકાર આવવાથી વ્યક્તિની ઇજ્જત, ઓળખ અને જીવનભરની મહેનત પળવારમાં રાખ થઈ જાય છે.
અહંકાર વ્યક્તિને ખોટા નિર્ણયો લેવા મજબૂર કરે છે. તે બીજાને નાનો અને પોતાને સર્વશ્રેષ્ઠ માનવા લાગે છે. પરંતુ આ જ વિચાર તેના પતનનો માર્ગ ખોલી દે છે.
વિદુર નીતિ આપણને શીખવે છે કે સફળતા ક્યારેય કાયમી હોતી નથી. જો તેમાં નમ્રતા ન હોય, તો તે જ સફળતા વિનાશનું કારણ બની જાય છે. તેથી વ્યક્તિએ હંમેશાં નમ્ર, સંયમી અને સત્કર્મોમાં લીન રહેવું જોઈએ.
મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્નો અને તેના ઉત્તરો:
૧. મનુષ્યે અભિમાન શા માટે ન કરવું જોઈએ?
મનુષ્યે અભિમાન ન કરવું જોઈએ કારણ કે અભિમાન વ્યક્તિની બુદ્ધિ અને વિવેકનો નાશ કરે છે. જ્યારે વ્યક્તિ ઘમંડમાં અંધ બની જાય છે, તો તે ખોટા નિર્ણયો લેવા લાગે છે અને ધીમે-ધીમે પોતાની પ્રતિષ્ઠા, સંબંધો અને સફળતા બધું જ ગુમાવી દે છે.
૨. દોલત મેળવીને અભિમાન શા માટે ન કરવું જોઈએ?
દોલત મેળવવી સૌભાગ્યની વાત છે, પરંતુ તેનું અભિમાન કરવું મૂર્ખતા છે. કારણ કે ધન કાયમી હોતું નથી. જેમ સમય બદલાય છે, તેમ સંપત્તિ પણ હાથમાંથી જતી રહે છે. તેથી વિદુર નીતિ અનુસાર ધનનો ઉપયોગ નમ્રતા અને સેવાભાવથી કરવો જોઈએ.
૩. કઈ વસ્તુઓનું અભિમાન ન કરવું જોઈએ?
મનુષ્યે પોતાની સુંદરતા, સંપત્તિ, બળ, બુદ્ધિ અને પદનું અભિમાન ન કરવું જોઈએ. આ બધું ક્ષણિક છે અને સમયની સાથે નષ્ટ થઈ જાય છે. સાચું મૂલ્ય તે વ્યક્તિનું હોય છે જે નમ્ર રહીને કર્મ કરે છે.
૪. અહંકારથી મનુષ્યને શું નુકસાન થાય છે?
અહંકાર વ્યક્તિની સચ્ચાઈઓને મિટાવી દે છે. તે તેને બીજાઓથી દૂર કરી દે છે અને સમાજમાં તેની પ્રતિષ્ઠા સમાપ્ત થઈ જાય છે. અહંકારી વ્યક્તિ ક્યારેય લાંબા સમય સુધી સફળ રહી શકતો નથી.
