ભારત પાસે સંસાધનો છે, પણ ક્ષમતા નથી
દુર્લભ પૃથ્વી તત્વો (Rare Earth Elements – REE) ટેક્નોલોજીથી ભરેલા આજના યુગમાં ખૂબ મહત્વ ધરાવે છે. સ્માર્ટફોનથી લઈને ઇલેક્ટ્રિક કાર, પવનચક્કી, મિસાઇલ, ઉપગ્રહ અને સૌર ઊર્જા સાધનોમાં આ તત્વોની જરૂરિયાત છે. ભારત પાસે વિશ્વનો ત્રીજો સૌથી મોટો દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોનો ભંડાર હોવા છતાં, તેનો વ્યાપક ઉપયોગ કરવો મુશ્કેલ બન્યો છે. કારણ? ટેકનોલોજી, નીતિ અને ટેકનિકલ મર્યાદાઓ.
ટેકનોલોજી અને મશીનરીનો અભાવ
ભારતમાં આ તત્વો મુખ્યત્વે ઓડિશા, તમિલનાડુ, કેરળ અને આંધ્ર પ્રદેશ જેવા દરિયાકાંઠા વિસ્તારોમાં મોનાઝાઇટ રેતમાંથી મળે છે. તેમ છતાં, એમને જમીનમાંથી કાઢી શુદ્ધ કરવાનો પ્રક્રિયા અતિ જટિલ અને ખર્ચાળ છે. ભારે મશીનરી, અદ્યતન ટેકનિક અને પ્રશિક્ષિત મેનપાવરની જરૂર હોય છે – જેનો ભારતમાં ઘણો અભાવ છે. પરિણામે, આપણે આ ખજાનાને બહાર લાવી શકતા નથી.
પર્યાવરણીય નિયમો અને મર્યાદાઓ
દુર્લભ પૃથ્વી તત્વોનું ખાણકામ માત્ર ટેકનિકલ રીતે જ નહીં, પણ પર્યાવરણીય દૃષ્ટિએ પણ જોખમ ભર્યું છે. આ પ્રક્રિયામાં ઝેરી રસાયણો, દુષિત કચરો અને પાણીનું પ્રદૂષણ થાય છે. ભારતે પર્યાવરણની રક્ષા માટે કડક નિયમો બનાવી રાખ્યા છે, જેને લીધે ખાણકામને મંજૂરી મળવી અને તેનું આયોજન કરવું સમયખોર અને ક્લેશજનક બને છે.
ચીન કેવી રીતે આગળ છે?
ચીન આ ક્ષેત્રમાં વિશ્વનો આગવો દેશ છે. તે માત્ર ખાણકામ જ નહિ, પણ રિફાઇનિંગ અને સપ્લાય ચેઇનના દરેક પગથિયા પર પોતાનો દબદબો જમાવી ચૂક્યું છે. ઓછા ખર્ચ, સસ્તી મજૂરી અને ખાસ ઉત્પાદન નીતિઓના આધારે તેણે વૈશ્વિક બજાર પર કબજો જમાવ્યો છે. ભારત સહિત ઘણાં દેશો ચીનમાંથી રેર અર્થ મેટલ્સ આયાત કરવા માટે મજબૂર બન્યાં છે.
ભારત માટે આગળ નો રસ્તો શું?
ભવિષ્યમાં આત્મનિર્ભર બનવા માટે ભારતે નીચેના પગલાં લેવાની જરૂર છે:
ટેકનોલોજીમાં રોકાણ – ખાણકામ અને રિફાઇનિંગ માટે આધુનિક સાધનો વિકસાવવા.
વિદેશી સહભાગિતા – વૈશ્વિક કંપનીઓ સાથે સહકારથી ટેકનિકલ જ્ઞાન લાવવું.
પર્યાવરણ-મૈત્રી પદ્ધતિઓ – દુષણને ઘટાડતી પદ્ધતિઓ વિકસાવવી.
રિસાયક્લિંગ પર ધ્યાન – જૂના ઇલેક્ટ્રોનિક ઉપકરણોમાંથી રેર અર્થ તત્વો પુનઃપ્રાપ્ત કરવી.
ટેલેન્ટ ડેવલપમેન્ટ – યુવાનોને આ ક્ષેત્ર માટે તાલીમ આપવી.
નિષ્કર્ષ
ભારત પાસે ખજાનો છે, પણ તેને ઉપયોગમાં લેવા માટે લાંબી યાત્રા બાકી છે. જો યોગ્ય નીતિ, ટેકનિક અને સહયોગ અપનાવવામાં આવે, તો ભારતમાં રેર અર્થ ધાતુઓનું ઉત્પાદન ઉદ્યોગ બની શકે છે – જે દેશને ટેકનોલોજી અને અર્થતંત્ર બંનેમાં સશક્ત બનાવશે.
