પિતૃ પક્ષ: પિંડ દાનની વિસ્તૃત વિધિ અને તેનું મહત્વ
પિતૃ પક્ષનો સમયગાળો પૂર્વજોના આત્માની શાંતિ અને તેમના આશીર્વાદ મેળવવા માટે અત્યંત પવિત્ર માનવામાં આવે છે. આ સમય દરમિયાન, ઘણા લોકો ‘પિંડ દાન’ અને ‘શ્રાદ્ધ કર્મ’ જેવી વિધિઓ કરે છે. પરંતુ આ પિંડ દાન શું છે, તેનું મહત્વ શું છે અને તેને કઈ રીતે કરવું જોઈએ? ચાલો, આ વિધિ વિશે વિગતવાર જાણીએ.
પિંડ દાન શું છે?
પિંડ દાન એ શ્રાદ્ધ કર્મનો એક મહત્વપૂર્ણ ભાગ છે. શાસ્ત્રો અનુસાર, ‘પિંડ’ શબ્દનો અર્થ ‘શરીર’ અથવા ‘ગોળાકાર પદાર્થ’ થાય છે. શ્રાદ્ધ દરમિયાન, પૂર્વજોના આત્માની તૃપ્તિ માટે રાંધેલા ચોખા, દૂધ અને તલ ભેળવીને ખાસ પ્રકારના પિંડ બનાવવામાં આવે છે. આ પિંડને ‘સપિંડીકરણ’ તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. આ વિધિ દ્વારા, પૂર્વજોના આગામી જન્મ માટે શુભકામનાઓ પાઠવવામાં આવે છે અને તેમના આશીર્વાદ માંગવામાં આવે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે પિંડ દાન કરનાર વ્યક્તિને સંતાન, સંપત્તિ, શિક્ષણ અને સર્વાંગી સુખ-સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે.
પિંડ દાન કરવાની સંપૂર્ણ પદ્ધતિ
પિંડ દાનની વિધિમાં, દરેક પેઢીના માતૃ અને પિતૃ બંને કુળના પૂર્વજોને યાદ કરવામાં આવે છે. પિતા, દાદા, પરદાદા અને દાદીના શરીરનું પ્રતીક સમાન ગણીને ચોખાના ગોળા (પિંડ) બનાવવામાં આવે છે. આ પિંડ એકસાથે મિશ્રિત કરીને પછી અલગ-અલગ રીતે અર્પણ કરવામાં આવે છે. આ વિધિ તે તમામ પૂર્વજોની સંતોષ માટે કરવામાં આવે છે, જેમના રંગસૂત્રો (જીન્સ) શ્રાદ્ધ કરનાર વ્યક્તિના શરીરમાં હાજર છે.
વિધિના મુખ્ય પગલાં:
- સ્થળ અને દિશા: પિંડ દાન હંમેશા જમણા હાથમાં લઈને કરવું જોઈએ. વ્યક્તિ દક્ષિણ દિશામાં મુખ કરીને, ડાબા ઘૂંટણને વાળીને ‘પિંડતીર્થ મુદ્રા’માં બેસે છે.
- પિંડનું અર્પણ: પિંડને કોઈ થાળી અથવા પાંદડાની પ્લેટમાં મૂકવામાં આવે છે.
- ક્રમ:
- પ્રથમ પિંડ: દેવતાઓને અર્પણ કરવામાં આવે છે.
- બીજો પિંડ: ઋષિઓ માટે.
- ત્રીજો પિંડ: દિવ્ય મનુષ્યો માટે.
- ચોથો પિંડ: દિવ્ય પૂર્વજો માટે.
- પાંચમો પિંડ: યમ દેવતા માટે.
- છઠ્ઠો પિંડ: માનવ પૂર્વજો (જેમાં તમારા પોતાના પૂર્વજો શામેલ છે) માટે.
- સાતમો પિંડ: મૃત આત્માઓ (જેમનું કોઈ નથી) માટે.
- આઠમો પિંડ: પુત્રવિહોણા લોકો માટે.
- નવમો પિંડ: જેમના કુટુંબનો વંશ નાશ પામ્યો હતો તેમના માટે.
- દસમો પિંડ: ગર્ભપાતને કારણે મૃત્યુ પામેલા લોકો માટે.
- અગિયારમો અને બારમો પિંડ: આ જન્મ અથવા અન્ય જન્મોના સંબંધીઓ માટે.
- પૂજા અને મંત્ર: દરેક પિંડ સાથે દૂધ, દહીં અને મધ ચઢાવવામાં આવે છે. પૂર્વજોની સંતુષ્ટિ માટે પ્રાર્થના કરવામાં આવે છે અને નીચે મુજબના મંત્રનો જાપ કરવામાં આવે છે:”ઓમ પાયઃ પૃથ્વીયન પાય ઓષાધિયા, પયો દિવ્યંતરિક્ષે પયોધ. પાયસ્વતી પ્રદિશાઃ સંતુ મહાયમ.”
પિતૃ પૂજાનું મહત્વ: ગરુડ પુરાણનું વચન
ગરુડ પુરાણમાં ભગવાન શ્રી કૃષ્ણના શબ્દો ટાંકવામાં આવ્યા છે, જે પિતૃ કાર્યના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે:
“સમયસર શ્રાદ્ધ કરવાથી, પરિવારમાં કોઈ પણ વ્યક્તિ દુ:ખી રહેતું નથી. પૂર્વજોની પૂજા કરવાથી, માણસને લાંબુ આયુષ્ય, પુત્ર, કીર્તિ, સ્વર્ગ, પોષણ, શક્તિ, સમૃદ્ધિ, સુખ અને સંપત્તિ મળે છે. દેવકાર્ય પછી પણ પિતૃકાર્યનું વિશેષ મહત્વ છે. દેવતાઓ પહેલાં પૂર્વજોને પ્રસન્ન કરવા વધુ ફાયદાકારક છે.”
આ સૂચવે છે કે પિતૃઓની પૂજા અને તેમના માટે કરવામાં આવતા કર્મો દેવતાઓની પૂજા કરતાં પણ વધુ મહત્વપૂર્ણ ગણાય છે, કારણ કે પૂર્વજો પ્રસન્ન થાય તો તેમના આશીર્વાદથી જીવનના તમામ ક્ષેત્રોમાં સફળતા મળે છે.
