શિક્ષણ વધશે, બાળકો ઓછા થશે – SRS 2023 રિપોર્ટનો મોટો ખુલાસો
ભારતમાં વસ્તી નિયંત્રણની ચર્ચા લાંબા સમયથી થતી રહી છે. સરકારો પરિવાર નિયોજન માટે જુદા જુદા અભિયાનો ચલાવતી રહી છે. પરંતુ તાજેતરમાં જારી થયેલા સેમ્પલ રજીસ્ટ્રેશન સિસ્ટમ (SRS) 2023 રિપોર્ટે એક અત્યંત મહત્વપૂર્ણ તથ્ય ઉજાગર કર્યું છે. રિપોર્ટ અનુસાર મહિલાઓના શિક્ષણ અને તેમની પ્રજનન દર (Fertility Rate) વચ્ચે સીધો સંબંધ છે.
શિક્ષણ અને બાળકોની સંખ્યાનો સંબંધ
SRS 2023ના આંકડા જણાવે છે કે જેટલી વધુ મહિલાઓ ભણેલી-ગણેલી હોય છે, તેમનો કુલ પ્રજનન દર (TFR) તેટલો જ ઓછો હોય છે.
- જે ગ્રામીણ મહિલાઓએ ક્યારેય શાળાનું મોં પણ નથી જોયું, તેમનો TFR લગભગ 2.2 છે.
- પ્રાઇમરી અને મિડલ સુધી ભણેલી મહિલાઓનો TFR 2.0 થી 2.2ની વચ્ચે છે.
- ત્યાં જ 10મા અને 12મા ધોરણ સુધી ભણેલી મહિલાઓનો TFR ઘટીને 1.8 થઈ જાય છે.
- અને જેવો શિક્ષણનો સ્તર ગ્રેજ્યુએશન કે તેનાથી ઉપર પહોંચે છે, આ આંકડો વધુ ઘટીને 1.6 રહી જાય છે.
- આ આંકડા સ્પષ્ટ બતાવે છે કે શિક્ષણ વધવા સાથે મહિલાઓ ઓછા બાળકો પેદા કરે છે.
જન્મ દર કેમ ઘટે છે?
ભણેલી-ગણેલી મહિલાઓ આત્મનિર્ભર અને જાગૃત હોય છે. તેઓ પોતાના જીવન સાથે જોડાયેલા નિર્ણયો જાતે લે છે—પછી ભલે વાત લગ્નની હોય, કારકિર્દીની હોય કે પરિવારની હોય.
- ઉચ્ચ શિક્ષણ લેતી મહિલાઓ ઘણીવાર પહેલાં પોતાના અભ્યાસ અને નોકરી પર ધ્યાન આપે છે, જેનાથી તેમના લગ્ન અને બાળકોનો સમય આગળ ખસેડી શકાય છે.
- તેમને ગર્ભનિરોધક પદ્ધતિઓ, માસિક અને પ્રજનન સ્વાસ્થ્ય (Reproductive Health)ની સારી જાણકારી હોય છે.
- આવી મહિલાઓ પરિવાર નિયોજન પ્રત્યે વધુ જાગૃત રહે છે અને જરૂર પડ્યે આધુનિક સાધનોનો ઉપયોગ કરતા ખચકાતી નથી.
સમાજ પર અસર
મહિલાઓના શિક્ષણની અસર માત્ર જન્મ દર પર જ નહીં પરંતુ સમાજ અને અર્થવ્યવસ્થા પર પણ પડે છે.
- શિક્ષિત મહિલાઓ ઓછા બાળકો પેદા કરે છે, પરંતુ તે બાળકોને સારું શિક્ષણ, સ્વાસ્થ્ય અને સારું જીવન આપવા પર ધ્યાન આપે છે.
- આનાથી માતૃ મૃત્યુ દર ઘટે છે અને બાળકોનું સ્વાસ્થ્ય સુધરે છે.
- પરિવારો નાના અને સંતુલિત હોય છે, જેનાથી સામાજિક વિકાસ ઝડપી થાય છે.
SRS રિપોર્ટ એ સ્પષ્ટપણે બતાવે છે કે વસ્તી નિયંત્રણ, મહિલા સશક્તિકરણ અને આર્થિક વિકાસનો સૌથી મજબૂત પાયો છોકરીઓનું શિક્ષણ છે. જો છોકરીઓ વધુ ભણશે, તો પરિવારો નાના થશે અને સમાજમાં જીવનધોરણ સુધરશે.
એટલે કે, “છોકરીઓનું શિક્ષણ જ વસ્તી નિયંત્રણની સાચી ચાવી છે.”
