Yoga Nidra of Lord Vishnu: ચાતુર્માસ અને તેની પાછળની પૌરાણિક વાર્તા

Yoga Nidra of Lord Vishnu ભગવાન વિષ્ણુ યોગ નિદ્રામાં કેમ જાય છે?

Yoga Nidra of Lord Vishnu અષાઢ શુક્લ એકાદશી, જેને દેવશયની એકાદશી કહેવાય છે, તે દિવસે ભગવાન વિષ્ણુ યોગ નિદ્રામાં પ્રવેશ કરે છે. આ નિદ્રા સામાન્ય ઊંઘ નહીં પરંતુ આધ્યાત્મિક અને તત્વજ્ઞાન આધારિત છે, જેને યોગ નિદ્રા કહેવામાં આવે છે. ભગવાન ચાર માસ માટે આરામ કરે છે, જેને ચાતુર્માસ કહેવાય છે. આ સમયગાળો કાર્તિક શુક્લ એકાદશી સુધી ચાલે છે.

યોગ નિદ્રા પાછળની મુખ્ય વાર્તા – બલી અને વામન

પદ્મ પુરાણ અને ભાગવત પુરાણ પ્રમાણે, ભગવાન વિષ્ણુએ વામન અવતાર ધારણ કરી દૈત્યરાજ બલી પાસેથી ત્રણ પગલાં જમીન માંગી. બલીએ પોતાના ઋષિત્વમાં બધું સમર્પિત કરી દીધું. ભગવાન પ્રસન્ન થઈને બલીને વરદાન આપ્યું કે તેઓ વર્ષે ચાર માસ તેના પાતાળ લોકમાં નિવાસ કરશે. આ સમયગાળામાં ભગવાન ક્ષીર સાગરના તળે શેષનાગના પલંગ પર આરામ કરે છે.

બ્રહ્માંડના સંતુલન માટે યોગ નિદ્રા

અન્ય માન્યતા અનુસાર, જ્યારે વર્ષાઋતુ શરુ થાય છે ત્યારે પ્રકૃતિ નવી તાજગી મેળવે છે. આ સમયમાં ભગવાન વિષ્ણુ યોગ નિદ્રામાં જઈને બ્રહ્માંડને પોતાનું સંતુલન પુનઃસ્થાપિત કરવાની તક આપે છે. તેઓના આરામનો અર્થ છે કે હવે પ્રકૃતિ પોતે પોતાના નિયમો અનુસાર ચાલે — તેને કોઈ દૈવી દખલ નહીં હોય.

ક્ષીર સાગર અને શેષનાગ

પુરાણો મુજબ, ભગવાન વિષ્ણુ ક્ષીર સાગરમાં શેષનાગ પર આરામ કરે છે. શેષનાગ અનંતતાનું અને આધ્યાત્મિક આધારનું પ્રતીક છે. અહીંથી, ભગવાન વિષ્ણુ બ્રહ્માંડની દેખરેખ યોગનિદ્રા દ્વારા કરે છે.

ચાતુર્માસ – ભક્તિનો સમય

ચાતુર્માસ ભક્તો માટે તપ, ઉપવાસ અને ધર્મપાલન માટે ઉત્તમ સમય છે. લગ્ન, નવા કાર્ય અથવા યાત્રાઓ ટાળવામાં આવે છે. કહેવાય છે કે આ સમયમાં ભક્તિથી કરેલી દાન-પૂજા અનેકગુણું ફળ આપે છે.

નિષ્કર્ષ: ભગવાન વિષ્ણુની યોગ નિદ્રા માત્ર આરામ નહિ પરંતુ બ્રહ્માંડના વ્યવસ્થિત સંચાલન અને પૌરાણિક સંતુલનનું મહાન પ્રતીક છે. ચાતુર્માસમાં ભક્તો પણ આંતરિક યાત્રા દ્વારા આત્મસંબંધ બાંધે છે.