RBIએ બેંકિંગ ક્ષેત્રને આપ્યો નવો ‘સ્પીડ ટેસ્ટ’

RBIનો ક્રાંતિકારી નિર્ણય: ચેક ક્લિયરિંગ હવે માત્ર થોડા કલાકોમાં, ૪ ઓક્ટોબરથી નવી CTS સિસ્ટમ થશે લાગુ

ભારતીય રિઝર્વ બેંક (RBI) એ નાણાકીય વ્યવહારોમાં ઝડપ અને કાર્યક્ષમતા લાવવા માટે એક મોટો અને ક્રાંતિકારી નિર્ણય લીધો છે. ૪ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫થી બેંકોમાં ચેક ક્લિયરિંગ (Check Clearing) માટે એક નવી સિસ્ટમ અમલમાં આવી રહી છે, જેના કારણે ગ્રાહકોના ચેક હવે બે દિવસને બદલે માત્ર થોડા કલાકોમાં જ ક્લિયર થઈ જશે.

આ નવી વ્યવસ્થાની ક્ષમતા ચકાસવા માટે, RBI દ્વારા ૩ ઓક્ટોબરે એક ખાસ ટ્રાયલ રન (Trial Run) સત્રનું આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. આ પગલું બેંક ગ્રાહકો માટે ભંડોળની ઝડપી ઉપલબ્ધતા સુનિશ્ચિત કરશે.

૩ ઓક્ટોબરે થશે ટ્રાયલ રન: બેંકોની તૈયારીનું પરીક્ષણ

RBI એ બેંકોના વડાઓને આપેલી સૂચનામાં સ્પષ્ટ કર્યું છે કે ૪ ઓક્ટોબરથી અમલમાં આવનારી ચેક ટ્રાન્ઝેક્શન સિસ્ટમ (CTS) માં સતત ક્લિયરિંગ (Continuous Clearing) લાવવા માટે ૩ ઓક્ટોબરે ખાસ ક્લિયરિંગ સત્ર યોજવામાં આવશે.

• ખાસ સત્ર: આ સત્રનો હેતુ બેંકોની સિસ્ટમ ક્ષમતાઓનું પરીક્ષણ કરવાનો અને સતત ક્લિયરિંગમાં સમયના વિલંબને સરળ બનાવવાનો છે.
• સંપૂર્ણ ક્લિયરિંગ: ૩ ઓક્ટોબરે આ ખાસ સત્ર હેઠળ તમામ ચેક ઇન્સ્ટ્રુમેન્ટ્સની પ્રક્રિયા કરવામાં આવશે. આ સત્રમાં હાલના ચેક પરત કરવા (Returns) અને નવા રજૂ કરવા (Presentments) માટે ચોક્કસ, સુધારેલા સમયનો સમાવેશ થશે.

આરબીઆઈએ ૧૩ ઓગસ્ટ, ૨૦૨૫ના રોજ જ બેંકોને ચેક ક્લિયરિંગ માટેના નવા ટૂંકા સમયની સૂચના આપી દીધી હતી, જે બે તબક્કામાં ક્લિયરિંગની પ્રક્રિયાને લાગુ કરશે.

અનિલ અંબાણી અને RCom ની નાણાકીય વિશ્વસનીયતા પર પ્રશ્ન!

DA Hike – બિહાર સરકારે મોટી ભેટ આપી: રાજ્યના કર્મચારીઓનો DA 55% થી વધારીને 58% કર્યો

નવી CTS સિસ્ટમ કેવી રીતે કામ કરશે?

વર્તમાન ચેક ટ્રાન્ઝેક્શન સિસ્ટમ સામાન્ય રીતે બેચ પ્રક્રિયા પર આધારિત છે, જેમાં ક્લિયરિંગમાં સમય લાગે છે. RBI એ આ પ્રક્રિયાને “સતત ક્લિયરિંગ અને વસૂલાત પર સમાધાન” (Continuous Clearing and Settlement on Realisation) તરફ ખસેડવાની જાહેરાત કરી છે.

આનાથી પ્રક્રિયા આ રીતે ઝડપી બનશે:

1. ત્વરિત મોકલવું: ગ્રાહક દ્વારા બેંકમાં ચેક જમા થતાંની સાથે જ તેની સ્કેન કરેલી નકલ તરત જ ક્લિયરિંગ હાઉસ અને પછી ચુકવણી કરનારી બેંકને મોકલી દેવામાં આવશે.
2. સમયબદ્ધ મંજૂરી: ચુકવણી કરનારી બેંકે નિર્ધારિત, ટૂંકા સમયની અંદર ચેકને મંજૂરી (Approve) અથવા અસ્વીકાર (Reject) કરવો પડશે.
3. સતત પ્રક્રિયા: આ સિસ્ટમ ચેક ક્લિયર થવામાં લાગતો સમય બે દિવસથી ઘટાડીને ફક્ત થોડા કલાકો કરી દેશે, જેનાથી ભંડોળની ઉપલબ્ધતા ઝડપી થશે.

બધી બેંકોમાં સવારે ૧૦ થી સાંજે ૪ વાગ્યા સુધી ચેક પ્રેઝન્ટેશન સત્ર રહેશે, જેમાં ચેક સતત સ્કેન કરીને મોકલવામાં આવશે. કન્ફર્મેશન સત્ર સવારે ૧૦ થી સાંજે ૭ વાગ્યા સુધી ચાલશે.

બે તબક્કામાં અમલ: ૭ કલાકથી ૩ કલાક સુધીની સમયમર્યાદા

નવી ચેક ક્લિયરિંગ સિસ્ટમનો અમલ બે તબક્કામાં કરવામાં આવશે, જે બેંકોને ધીમે ધીમે નવા અને ઝડપી પ્રોટોકોલમાં સંક્રમણ કરવા દેશે:

ડોલર સામે રૂપિયો 7 પૈસા ઘટીને 88.78 પર બંધ, અત્યાર સુધીના નીચલા સ્તરની નજીક

ચોંકાવનારી હકીકત! સાઉદી અરેબિયા અને વેનેઝુએલામાં કાચા તેલની કિંમત પાણી કરતાં પણ ઓછી..

 ૪ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫ થી ૩ જાન્યુઆરી, ૨૦૨૬

• બેંકોએ ચેક પ્રાપ્ત થયા પછી સાંજે ૭ વાગ્યા સુધીમાં પુષ્ટિકરણ (Confirmation) પ્રદાન કરવું આવશ્યક છે.
• જો બેંક સમયસર પુષ્ટિકરણ પ્રદાન નહીં કરે, તો ચેક આપમેળે સ્વીકારાયેલ માનવામાં આવશે. આ તબક્કામાં બેંકોને ક્લિયરિંગ માટે વધુ સમય મળશે.

૩ જાન્યુઆરી, ૨૦૨૬ થી

• આ તબક્કામાં નિયમો વધુ કડક બનશે. બેંકોએ ચેક પ્રાપ્ત થયાના માત્ર ત્રણ કલાકની અંદર ક્લિયર કરવાની જરૂર પડશે.
• ઉદાહરણ: જો ચેક સવારે ૧૦ થી ૧૧ વાગ્યાની વચ્ચે જમા કરવામાં આવે છે, તો તેને બપોરે ૨ વાગ્યા સુધીમાં ક્લિયર અથવા રિજેક્ટ કરવો આવશ્યક છે.

ગ્રાહકોને સૌથી મોટો ફાયદો અને AIનો સપોર્ટ

આ ફેરફારનો સૌથી મોટો ફાયદો સામાન્ય ગ્રાહકોને થશે. ભંડોળ મેળવવા માટે તેમને હવે લાંબી રાહ જોવી પડશે નહીં.

• ઝડપી જમા: બેંકોએ સેટલમેન્ટ થયા પછી મહત્તમ ૧ કલાકની અંદર ગ્રાહકના ખાતામાં ભંડોળ જમા કરાવવાની જરૂર પડશે.

આ ઉપરાંત, RBI એ નાણાકીય ક્ષેત્રમાં આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) ના સલામત અને જવાબદાર ઉપયોગ માટે માળખું વિકસાવવા અંગે એક અહેવાલ પણ રજૂ કર્યો છે. આ અહેવાલ AI ના ઉપયોગ માટે ૭ સિદ્ધાંતો અને ૬ વ્યૂહાત્મક સ્તંભો હેઠળ ૨૬ ભલામણો પ્રદાન કરે છે, જે ભવિષ્યમાં બેંકિંગ સિસ્ટમને વધુ સુરક્ષિત અને કાર્યક્ષમ બનાવવામાં મદદરૂપ થશે. ચેક ક્લિયરિંગની ઝડપી સિસ્ટમ એ ભારતીય નાણાકીય ક્ષેત્રમાં ડિજિટલ ક્રાંતિની દિશામાં એક મોટું પગલું છે.