GST ૨.૦: શેમ્પૂથી માંડીને કઠોળ સુધીના ભાવ પર સરકારની નજર, ઈ-કોમર્સ કંપનીઓને ‘ગ્રાહકલક્ષી’ થવાની અનૌપચારિક ચેતવણી
દેશમાં તાજેતરમાં અમલમાં આવેલા GST દરોમાં ઘટાડા (૨૨ સપ્ટેમ્બરથી અમલ) બાદ સરકાર હવે સંપૂર્ણ એલર્ટ મોડ પર આવી ગઈ છે. કેન્દ્ર સરકારે કઠોળ, તેલ, માખણ, શેમ્પૂ અને ટૂથપેસ્ટ જેવી રોજિંદા જીવનની લગભગ ૯૯% વસ્તુઓના ભાવ પર આકરી નજર રાખી છે. આનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય એ સુનિશ્ચિત કરવાનો છે કે GST દર ઘટાડવાનો સંપૂર્ણ અને અસરકારક લાભ અંતિમ ગ્રાહક સુધી પહોંચે.
સરકારે ખાસ કરીને ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ્સને ચકાસણીના દાયરામાં લીધા છે, કારણ કે એવી ફરિયાદો ઉઠી છે કે કેટલીક મોટી ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ ગ્રાહકોને GST ઘટાડાનો સંપૂર્ણ લાભ આપી રહી નથી. આ ઘટનાક્રમ સૂચવે છે કે સરકાર ભલે “નફાખોરી વિરોધી” (Anti-Profiteering) સિસ્ટમને નબળી પડી હોવા છતાં, ગ્રાહકના હિતોની રક્ષા કરવા માટે કડક વલણ અપનાવી રહી છે.
સરકારની ચિંતા અને ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ્સ પર વોચ
તાજેતરમાં, GST કાઉન્સિલ દ્વારા અનેક ચીજવસ્તુઓ પરના દરોમાં નોંધપાત્ર ઘટાડો કરવામાં આવ્યો હતો, જેનાથી સામાન્ય જનતાને તાત્કાલિક રાહત મળવાની અપેક્ષા હતી. જોકે, સમાચાર એજન્સી PTIના અહેવાલ મુજબ, સરકારે જોયું છે કે કેટલીક ઈ-કોમર્સ કંપનીઓએ કિંમતોમાં વિસંગતતા દર્શાવી છે.
- અનૌપચારિક ચેતવણી: સરકારે ઘણા ઈ-કોમર્સ ઓપરેટરોને કિંમત નિર્ધારણમાં પારદર્શિતા લાવવા માટે અનૌપચારિક રીતે ચેતવણી આપી છે. આનો અર્થ એ છે કે જો આ પ્લેટફોર્મ્સ GST ઘટાડાનો લાભ ગ્રાહકોને નહીં આપે, તો તેમના પર કડક કાર્યવાહી થઈ શકે છે.
- તકનીકી ખામીનો દાવો: ઘણી ઈ-કોમર્સ પ્લેટફોર્મ્સે GST ઘટાડા પછી કિંમતોમાં આવેલી વિસંગતતાઓને માત્ર “ટેકનિકલ ખામી” ગણાવીને પોતાનો બચાવ કર્યો હતો. જોકે, સરકાર આ દાવાઓને સંપૂર્ણપણે સ્વીકારવા તૈયાર નથી.
કેટલીક કંપનીઓએ દાવો કર્યો છે કે તેઓ કિંમતો ઘટાડીને ગ્રાહકોને લાભ આપી રહી છે, પરંતુ સરકાર હવે ડેટા અને કિંમતોની સતત દેખરેખ દ્વારા આ બાબતની ચકાસણી કરવા માંગે છે.
૫૪ સામાન્ય વસ્તુઓ માટે ભાવનો રિપોર્ટ ફરજિયાત
નાણા મંત્રાલયે આ સમગ્ર મામલે એક મહત્ત્વનું પગલું ભર્યું છે. સેન્ટ્રલ GST અધિકારીઓને ૫૪ સામાન્ય વસ્તુઓ માટે માસિક ભાવ (બ્રાન્ડ મુજબ MRP) નો રિપોર્ટ તૈયાર કરીને CBIC (સેન્ટ્રલ બોર્ડ ઓફ ઇનડાયરેક્ટ ટેક્સીસ એન્ડ કસ્ટમ્સ) ને સુપરત કરવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો છે.
આ સૂચિમાં સમાવિષ્ટ મુખ્ય વસ્તુઓ, જે સામાન્ય માણસના ખર્ચ પર સીધી અસર કરે છે, તેમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
- ખાદ્ય અને ડેરી ઉત્પાદનો: કઠોળ, માખણ, ટામેટા કેચઅપ, જામ, આઈસ્ક્રીમ.
- ગ્રાહક ચીજવસ્તુઓ: શેમ્પૂ, ટૂથપેસ્ટ, ક્રેયોન.
- ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને કન્ઝ્યુમર ડ્યુરેબલ્સ: એર કન્ડીશનર, ટેલિવિઝન.
- અન્ય મહત્ત્વની વસ્તુઓ: સિમેન્ટ, ડાયગ્નોસ્ટિક કીટ, થર્મોમીટર.
પ્રથમ રિપોર્ટ મંગળવાર સુધીમાં CBIC ને સુપરત કરવાનો હતો, જેનાથી સ્પષ્ટ થાય છે કે સરકાર આ મામલે કેટલી ગંભીર છે અને કેટલી ઝડપથી કાર્યવાહી કરવા માંગે છે.
ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ અને રોકાણકારો પર અસર
સરકારની આ કડક દેખરેખની અસર માત્ર ગ્રાહકોને સસ્તા ભાવના લાભ સુધી સીમિત નથી. આનાથી ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ અને તેમના રોકાણકારોના નાણાકીય સ્વાસ્થ્ય પર પણ અસર પડશે.
- નફાના માર્જિન પર દબાણ: વધતી ચકાસણી અને કિંમતો ઘટાડવાનું દબાણ ઈ-કોમર્સ કંપનીઓના નફા (Profit) ને સીધી અસર કરી શકે છે. જો કંપનીઓ ભાવ વધારવામાં અસમર્થ રહે અથવા GST ઘટાડાનો સંપૂર્ણ લાભ ગ્રાહકોને આપવાની ફરજ પાડવામાં આવે, તો નફાના માર્જિનમાં ઘટાડો થઈ શકે છે.
- શેરબજારમાં વધઘટ: રોકાણકારોના શંકાસ્પદ વલણથી ટૂંકા ગાળાના શેરના ભાવોમાં વધઘટ થઈ શકે છે. જો લાંબા ગાળે કંપનીઓના નાણાકીય સ્વાસ્થ્યને અસર થશે, તો રોકાણકારો પણ સાવચેતીનું વલણ અપનાવી શકે છે.
સરકારનું આ પગલું દર્શાવે છે કે GSTના માળખામાં ફેરફાર પછી પણ, અંતિમ ગ્રાહકને તેનો લાભ મળે તે પ્રથમ પ્રાથમિકતા છે. હવે જોવાનું એ રહે છે કે ઈ-કોમર્સ કંપનીઓ સરકારની આ ચેતવણીને કેટલી ગંભીરતાથી લે છે અને ભાવમાં પારદર્શિતા લાવવા માટે કેવા પગલાં ભરે છે.
