હાઈ બ્લડ પ્રેશર (High BP) અચાનક કેમ વધે છે? તણાવથી લઈને આહાર સુધીનાં કારણો અને તાત્કાલિક નિયંત્રણ માટેનાં ૭ પગલાં
જો તમને વારંવાર માથાનો દુખાવો, ચક્કર આવવા, અથવા બેચેની જેવી લાગણી થતી હોય, તો આ લક્ષણોને ગંભીરતાથી લેવા જરૂરી છે. આ હાઈ બ્લડ પ્રેશર (હાયપરટેન્શન) ના સંકેતો હોઈ શકે છે. હાઈ બ્લડ પ્રેશર એક “સાયલન્ટ કિલર” રોગ છે, જેને જો સમયસર કાબૂમાં ન લેવામાં આવે તો તે હૃદય, કિડની, આંખો અને મગજ જેવા શરીરના મહત્ત્વપૂર્ણ અવયવોને ધીમે ધીમે નુકસાન પહોંચાડી શકે છે અને જીવલેણ પણ સાબિત થઈ શકે છે.
હાઈ બ્લડ પ્રેશરને હળવાશથી લેવાને બદલે, તેના કારણોને સમજીને જીવનશૈલીમાં યોગ્ય ફેરફાર કરવા અને તાત્કાલિક પગલાં લેવા મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
બ્લડ પ્રેશર વધવાના મુખ્ય કારણો ક્યા છે?
જ્યારે રક્તવાહિનીઓ પરનું દબાણ સામાન્ય કરતાં વધારે હોય, અને તમારું રીડિંગ સતત ૧૪૦/૯૦ mmHg કે તેથી વધુ રહે, ત્યારે તે હાઈ બ્લડ પ્રેશર ગણાય છે. હાઈ બ્લડ પ્રેશર અચાનક વધવાના કે સતત રહેવાના ઘણા પરિબળો જવાબદાર છે:
- શારીરિક પ્રવૃત્તિનો અભાવ અને સ્થૂળતા: વજન વધારે હોવું અને નિયમિત કસરત ન કરવાથી હૃદય પર દબાણ વધે છે.
- મીઠાનું વધુ પડતું સેવન: વધુ પડતું મીઠું (સોડિયમ) અને પ્રોસેસ્ડ ફૂડ ખાવાથી શરીરમાં પાણી જમા થાય છે, જે બ્લડ પ્રેશર વધારે છે.
- તણાવ અને ચિંતા: લાંબા સમય સુધી તણાવ (Stress) અથવા ચિંતામાં રહેવાથી શરીરમાં હોર્મોન્સનું સંતુલન બગડે છે, જેના કારણે બ્લડ પ્રેશર અચાનક વધી શકે છે.
- ધૂમ્રપાન અને દારૂ: આદતો રક્તવાહિનીઓને નુકસાન પહોંચાડે છે અને ધમનીઓને સંકોચી નાખે છે.
- અનિયમિત ઊંઘ: પૂરતી ઊંઘ ન લેવાથી શરીરની પુનઃપ્રાપ્તિની પ્રક્રિયા અવરોધાય છે અને બ્લડ પ્રેશર વધે છે.
- આનુવંશિક પરિબળો: જો પરિવારમાં કોઈને હાઈ બ્લડ પ્રેશર હોય, તો તમને થવાની શક્યતા વધી જાય છે.
અચાનક હાઈ બ્લડ પ્રેશરના સામાન્ય લક્ષણો
જો તમને નીચેનામાંથી કોઈ લક્ષણોનો અનુભવ થાય, તો તરત જ બ્લડ પ્રેશર તપાસવું અને ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો:
- માથામાં ભારેપણું અથવા સતત દુખાવો
- ચક્કર આવવા અથવા બેચેની
- ઝાંખી દ્રષ્ટિ
- શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અથવા છાતીમાં દુખાવો
- અચાનક થાક લાગવો
- લોહી નીકળતું નાક (નાકમાંથી રક્તસ્રાવ)
હાઈ બ્લડ પ્રેશરને તાત્કાલિક નિયંત્રિત કરવા માટેનાં ૭ પગલાં
જો તમારું બ્લડ પ્રેશર અચાનક ખૂબ વધી ગયું હોય, તો ડોક્ટર પાસે પહોંચતા પહેલાં તાત્કાલિક રાહત મેળવવા માટે આ પગલાં અનુસરો:
- તબીબી દવા લો: સૌ પ્રથમ, જો ડોક્ટર દ્વારા સૂચવવામાં આવેલી બ્લડ પ્રેશરની દવા હોય, તો તરત જ તે લો.
- ઊંડા શ્વાસ અને ધ્યાન: શાંત જગ્યાએ બેસો, આંખો બંધ કરો. ઊંડા શ્વાસ લો અને ધીમે ધીમે છોડો. ૫ મિનિટ માટે ધ્યાન કરવાથી તણાવ ઘટે છે.
- ઠંડા પાણીનો ઉપયોગ: તમારા પગ અને માથા પર ઠંડુ પાણી રેડો. આ રક્તવાહિનીઓને આરામ આપવામાં મદદ કરે છે અને પ્રેશર ઘટાડે છે.
- ખારા અને મસાલેદાર ખોરાક ટાળો: તરત જ મીઠું, ખારું કે મસાલેદાર ખોરાક ખાવાનું ટાળો, કારણ કે તે બ્લડ પ્રેશર વધારી શકે છે.
- કુદરતી પીણાં: નારિયેળ પાણી અથવા દાડમનો રસ પીવો. આમાં પોટેશિયમ હોય છે જે સોડિયમની અસરને સંતુલિત કરે છે.
- લીંબુ પાણી: મીઠું અને ખાંડ વગરનું લીંબુ પાણી પીવાથી શરીર હાઇડ્રેટેડ રહે છે અને થોડી રાહત મળે છે.
- લસણ અથવા તુલસી: લસણની એક કળી ચાવવાથી કે કાળા તુલસીના પાન ચાવવાથી થોડા સમય માટે બ્લડ પ્રેશર નિયંત્રિત કરવામાં મદદ મળી શકે છે.
ખાસ નોંધ: આ પગલાં માત્ર તાત્કાલિક રાહત માટે છે. કટોકટીના સંજોગોમાં હંમેશા ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો.
લાંબા ગાળા માટે જીવનશૈલીમાં આવશ્યક ફેરફારો
બ્લડ પ્રેશરને કાયમ માટે નિયંત્રણમાં રાખવા માટે જીવનશૈલીમાં નીચેના ફેરફારો કરવા જરૂરી છે:
- નિયમિત કસરત: દરરોજ ઓછામાં ઓછા ૩૦ મિનિટ માટે ઝડપી ચાલવું, દોડવું કે અન્ય કસરત કરો.
- મીઠાનું નિયંત્રણ: મીઠાનું સેવન ૫ ગ્રામથી ઓછું રાખો. પ્રોસેસ્ડ અને જંક ફૂડથી દૂર રહો.
- યોગ્ય આહાર: તમારા આહારમાં તાજા ફળો, શાકભાજી અને આખા અનાજ (Whole Grains) નો સમાવેશ કરો. પોટેશિયમયુક્ત ખોરાક વધુ લો.
- પૂરતી ઊંઘ: દરરોજ ૬-૮ કલાકની પૂરતી ઊંઘ લો.
- તણાવ વ્યવસ્થાપન: અઠવાડિયામાં ૩-૪ વાર ધ્યાન (Meditation) અને યોગ કરો.
- વ્યસન મુક્તિ: ધૂમ્રપાન અને દારૂથી સંપૂર્ણપણે દૂર રહો.
- નિયમિત નિરીક્ષણ: દરરોજ બ્લડ પ્રેશરનું નિરીક્ષણ કરો અને ડોક્ટરની સલાહ મુજબ દવાઓ સમયસર લો.
સમયસર નિદાન અને યોગ્ય જીવનશૈલી અપનાવવાથી હાઈ બ્લડ પ્રેશરની ગંભીર અસરોથી બચી શકાય છે.
