Reserve Bank of India: ‘RBI અનલોક’ ડોક્યુમેન્ટરીએ રહસ્ય ખોલ્યું: ચલણી નોટો પર મહાત્મા ગાંધી કેમ છપાય છે!
Reserve Bank of India: શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે ભારતીય ચલણ પર ફક્ત મહાત્મા ગાંધીનું ચિત્ર જ કેમ છે? ભારત જેવા વિશાળ અને વૈવિધ્યસભર દેશમાં, રવિન્દ્રનાથ ટાગોર, મધર ટેરેસા, ડૉ. એપીજે અબ્દુલ કલામ જેવા ઘણા મહાનુભાવો રહ્યા છે, તો પછી નોટો પર ફક્ત બાપુનું ચિત્ર જ કેમ છાપવામાં આવે છે? હવે આ પ્રશ્નનો જવાબ રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયા (RBI) એ જ આપ્યો છે.
RBI ના મતે, રૂપિયા પર પ્રખ્યાત વ્યક્તિનું ચિત્ર લગાવવા માટે ઘણા નામો પર વિચાર કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં રવિન્દ્રનાથ ટાગોર અને મધર ટેરેસાનો સમાવેશ થાય છે. પરંતુ અંતે મહાત્મા ગાંધીને સર્વસંમતિથી પસંદ કરવામાં આવ્યા હતા. આ ખુલાસો રિઝર્વ બેંકની દસ્તાવેજી ‘RBI અનલોક્ડ: બિયોન્ડ ધ રૂપી’ માં કરવામાં આવ્યો છે.
RBI કહે છે કે નોટ પર કોઈપણ પ્રખ્યાત વ્યક્તિનું ચિત્ર રાખવાથી વાસ્તવિક અને નકલી નોટો ઓળખવી સરળ બને છે. ઘણીવાર નકલી નોટોમાં છાપકામ યોગ્ય નથી, આવી સ્થિતિમાં, વાસ્તવિક અને નકલી વચ્ચેનો તફાવત ફોટોની ગુણવત્તા પરથી જાણી શકાય છે. ભારતમાં, નોટોની ડિઝાઇન અને સુરક્ષા સુવિધાઓ માટે અન્ય નામો પણ ધ્યાનમાં લેવામાં આવ્યા હતા, પરંતુ ગાંધીજીના નામ પર સર્વસંમતિ હતી.
સ્વતંત્રતા પહેલા, બ્રિટીશ શાસન દરમિયાન જારી કરાયેલી નોટોમાં વાઘ, હરણ, શણગારેલા હાથીઓ અને બ્રિટીશ સમ્રાટોના ચિત્રો હતા, જે સંસ્થાનવાદની ઝલક આપતા હતા. સ્વતંત્રતા પછી, આ ડિઝાઇન ધીમે ધીમે બદલાઈ ગઈ. પહેલા, અશોક સ્તંભ અને ઐતિહાસિક ઇમારતો જોવા મળી. પછી, વિજ્ઞાન, ટેકનોલોજી અને કૃષિ ક્ષેત્રની પ્રગતિ દર્શાવવા માટે, આર્યભટ્ટ, ઉપગ્રહ અને ખેતરોમાં કામ કરતા ખેડૂતોના ચિત્રો નોટોનો ભાગ બન્યા.
મહાત્મા ગાંધીનો ફોટો સૌપ્રથમ 2 ઓક્ટોબર 1969 ના રોજ તેમના જન્મના 100 વર્ષ પૂર્ણ થવા પર 100 રૂપિયાની સ્મારક નોટ પર છાપવામાં આવ્યો હતો, જેમાં સેવાગ્રામ આશ્રમ સાથે બાપુની છબી હતી. આ પછી, ઓક્ટોબર 1987 માં 500 રૂપિયાની નોટ પર તેમનો ફોટો નિયમિતપણે છાપવામાં આવ્યો અને 1996 માં, મહાત્મા ગાંધી શ્રેણી શરૂ કરવામાં આવી જેમાં ઘણી સુરક્ષા સુવિધાઓ ઉમેરવામાં આવી.
આ સમગ્ર વિષય પર બનેલી દસ્તાવેજી ‘RBI અનલોક્ડ: બિયોન્ડ ધ રૂપી’ RBI ની કામગીરી, નોટો છાપવા અને દેશભરમાં ચલણના વિતરણની સમગ્ર પ્રક્રિયા દર્શાવે છે. આ દસ્તાવેજી ફિલ્મ JioCinema પર જોઈ શકાય છે.
