પાકિસ્તાનને મળશે ‘મિગ-21 કિલર’ મિસાઇલ… શું ભારત-અમેરિકા સંબંધોમાં તિરાડ વધુ વધી રહી છે?
અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના નેતૃત્વમાં પાકિસ્તાનને ઘાતક AIM-120 AMRAAM મિસાઇલ મળવા જઈ રહી છે. આ એ જ મિસાઇલો છે, જેનાથી 2019માં ભારતીય મિગ-21ને તોડી પડાયું હતું. આવો જાણીએ તેની ભારત પર શું અસર થશે અને અમેરિકા સાથેના સંબંધોમાં શું કડવાશ વધુ વધશે?
2019માં બાલાકોટ એર સ્ટ્રાઇક પછી, ભારતીય વાયુસેનાના MiG-21 બાઇસનને જે મિસાઇલે નિશાન બનાવ્યું હતું, શું તે ‘MiG-21 કિલર’ મિસાઇલ હવે ફરીથી પાકિસ્તાનને મળવાની છે? આપણે એક એવા નિર્ણયની વાત કરીશું, જેણે ભારત-અમેરિકાના સંબંધો પર મોટો સવાલ ઊભો કર્યો છે.
2024માં ભારત અને અમેરિકાની મિત્રતા નવી ઊંચાઈઓ પર હતી, પરંતુ 2025ના અંત સુધી આવતા-આવતા સંબંધોમાં અચાનક આટલો તણાવ કેમ આવી ગયો? શું અમેરિકા, પાકિસ્તાનને આ ઘાતક મિસાઇલ વેચીને ભારતને કોઈ ‘ગુપ્ત સંકેત’ આપી રહ્યું છે? આ મોટા સંરક્ષણ સોદાની સંપૂર્ણ કહાણી, ચાલો સમજીએ.
શું છે યુએસ-પાક સોદાનું રહસ્ય?
સૌથી પહેલા સમજીએ કે આખરે આ નિર્ણય શું છે. અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પના પ્રશાસને રેથિયૉન કંપનીની એડવાન્સ્ડ મીડિયમ-રેન્જ એર-ટુ-એર મિસાઇલ (AMRAAM) ના C-8 અને D-3 વેરિઅન્ટ્સને પાકિસ્તાન અને કેટલાક અન્ય દેશોને વેચવાની મંજૂરી આપી દીધી છે. આ એ જ મિસાઇલ છે જેને ‘MiG-21 કિલર’ના નામથી ઓળખવામાં આવે છે.
AMRAAM મિસાઇલની ખાસિયત:
- તે 100 કિલોમીટરથી વધુની રેન્જમાં દુશ્મનના વિમાનને નિશાન બનાવી શકે છે.
- તેમાં એક્ટિવ રડાર હોમિંગ ટેકનોલોજી છે, જે તેને અત્યંત સચોટ બનાવે છે.
- તેની સ્પીડ મેક 4 (Mach 4) એટલે કે અવાજની ગતિ કરતાં ચાર ગણી વધુ છે.
27 ફેબ્રુઆરી 2019ના રોજ બાલાકોટ એર સ્ટ્રાઇક પછીના દિવસે પાકિસ્તાને આ જ મિસાઇલનો ઉપયોગ કરીને વિંગ કમાન્ડર અભિનંદન વર્ધમાનના MiG-21 Bisonને તોડી પાડ્યું હતું.
પાકિસ્તાનની વાયુસેના થશે અપગ્રેડ
આ સમાચાર મોટા છે અને ભારતની સુરક્ષા માટે ચિંતાજનક પણ છે. અમેરિકી યુદ્ધ વિભાગ (Department of War) એ આ મોટા હથિયાર કરારમાં પાકિસ્તાનને પણ વિદેશી ખરીદદારોની યાદીમાં સામેલ કરી દીધું છે. આ સોદો, ઘણા દેશો સાથે મળીને, $2.51 બિલિયન ડોલરથી વધુનો છે, જેમાં પાકિસ્તાનના હિસ્સા માટે $41.68 મિલિયન ડોલરનું સંશોધન કરવામાં આવ્યું છે. ભલે મિસાઇલોની સંખ્યા સ્પષ્ટ ન હોય, પરંતુ આ ડીલ સીધી રીતે પાકિસ્તાન વાયુસેનાના F-16 બેડાને અપગ્રેડ કરશે.
સોદાનો સમય અને 2025નું ‘ઓપરેશન સિંદૂર’
આ સોદાની ટાઇમિંગ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. આ મંજૂરી મે 2025માં થયેલા ભારત-પાકિસ્તાન સંઘર્ષ એટલે કે ‘ઓપરેશન સિંદૂર’ના બરાબર ચાર મહિના પછી આવી છે.
7 મે 2025ના રોજ ભારતે ઓપરેશન સિંદૂર શરૂ કર્યું હતું, જે પહેલગામમાં થયેલા આતંકી હુમલાનો જવાબ હતો. આ ઓપરેશન દરમિયાન બંને દેશોની વાયુસેનાઓ વચ્ચે મોટી હવાઈ અથડામણ થઈ હતી, જેને સરહદ પરની સૌથી મોટી બિયોન્ડ વિઝ્યુઅલ રેન્જ (BVR) એન્ગેજમેન્ટ ગણાવાઈ હતી.
યૂરશિયન ટાઇમ્સના રિપોર્ટ મુજબ, આ 87 કલાકના સંઘર્ષમાં ભારતે પાકિસ્તાનના ક્ષેત્રમાં 11 વ્યૂહાત્મક સૈન્ય ઠેકાણાઓ પર હુમલો કર્યો હતો. પાકિસ્તાને પણ આ હવાઈ અથડામણ દરમિયાન પોતાની ચીની PL-15 મિસાઇલથી સજ્જ J-10C ફાઇટર જેટ્સનો ઉપયોગ કરવાનો દાવો કર્યો હતો અને રાફેલ સહિતના અનેક ભારતીય ફાઇટર જેટ્સને તોડી પાડવાનો દાવો કર્યો હતો (જોકે ભારતે પાકિસ્તાનના દાવાઓને નકારી કાઢ્યા હતા).
આ સોદો એવા સમયે થયો છે, જ્યારે ભારતે તેના લડાકુ બેડાનું આધુનિકીકરણ કર્યું છે અને રાફેલ જેટ્સને મેટિઓર (Meteor) મિસાઇલોથી સજ્જ કર્યા છે. સંરક્ષણ વિશ્લેષકોનું માનવું છે કે AMRAAM મિસાઇલનું આ વેચાણ પાકિસ્તાનને ભારતની રાફેલ અને મેટિઓર મિસાઇલોની ટક્કરમાં ઊભું કરવાનો પ્રયાસ છે.
ભારત-અમેરિકા સંબંધો પર અસર
વર્ષ 2024માં ભારત-અમેરિકાના સંબંધો તેની ટોચ પર હતા. પરંતુ 2025ના અંત સુધી આવતા-આવતા સંબંધોમાં વધતો તણાવ સ્પષ્ટ દેખાઈ રહ્યો છે. ટ્રમ્પ પ્રશાસનનો આ નિર્ણય ભારત-અમેરિકાના સંબંધોમાં ભરોસાની ખાઈ ને વધુ ઊંડી કરે છે.
અમેરિકાએ 2025માં પાકિસ્તાનને F-16 ફાઇટર જેટના જાળવણી માટે $397 મિલિયનની સહાય આપી હતી, એ કહીને કે તેનો ઉપયોગ માત્ર આતંકવાદ વિરોધી અભિયાનો માટે થશે. પરંતુ મિસાઇલો આપવી અલગ બાબત છે.
આ નિર્ણય દક્ષિણ એશિયાના વ્યૂહાત્મક સમીકરણને અસર કરશે અને ભારતની સુરક્ષા ચિંતાઓને વધારશે.
પાકિસ્તાની મીડિયા તેને ‘ટ્રમ્પની જી-હજૂરીનું ઇનામ’ ગણાવી રહ્યું છે.
સંરક્ષણ સોદાઓને લઈને આ પ્રકારની ‘બેવડી નીતિ’ નવી દિલ્હીમાં વિશ્વાસને નબળો પાડી રહી છે.
ભારતની તૈયારી અને આગળનો માર્ગ
સવાલ એ છે કે ભારત આ નવા પડકારનો સામનો કેવી રીતે કરશે? પાકિસ્તાનને AMRAAM મિસાઇલો મળવાથી હવાઈ યુદ્ધમાં પાકિસ્તાનને BVR ક્ષમતાનો ફાયદો મળશે.
ભારત પાસે તેનો જવાબ પહેલાંથી છે. ભારતીય વાયુસેના પાસે તેના રાફેલ જેટ્સ પર મેટિઓર (Meteor) મિસાઇલ છે, જેને દુનિયાની સૌથી શ્રેષ્ઠ BVR મિસાઇલોમાંથી એક માનવામાં આવે છે.
આ ઉપરાંત, ભારત તેની સ્વદેશી અસ્ત્ર (Astra) મિસાઇલ અને રશિયન S-400 એર ડિફેન્સ સિસ્ટમ પર પણ નિર્ભર છે અને કોઈપણ સંભવિત હવાઈ ખતરાનો જવાબ આપવા માટે સંપૂર્ણપણે તૈયાર છે.
AMRAAM નું આ વેચાણ અમેરિકા માટે ભલે ‘નિયમિત વેપાર’ હોઈ શકે, પરંતુ ભારત માટે આ સ્પષ્ટપણે એક ‘સંકેત’ છે. આ સંકેત છે કે આંતરરાષ્ટ્રીય રાજનીતિમાં કોઈ કાયમી મિત્ર કે દુશ્મન હોતું નથી, માત્ર રાષ્ટ્રીય હિત હોય છે. અને આ રાષ્ટ્રીય હિતની શતરંજમાં, અમેરિકાએ એકવાર ફરી પાકિસ્તાનના મોહરાને ઘાતક મિસાઇલથી સજ્જ કરી દીધું છે.
