અફઘાનિસ્તાનના સૌથી ધનિક હિન્દુ કોણ હતા? યુદ્ધ અને ઉથલપાથલ વચ્ચે નિરંજન દાસ કરોડોની સંપત્તિ છોડીને કેમ ભાગી ગયા? ઇતિહાસના પાના ખોલતા ચોંકાવનારા ખુલાસા
છેલ્લા કેટલાક દિવસોથી પાકિસ્તાન અને અફઘાનિસ્તાન વચ્ચે સરહદ પર વધી રહેલા સૈન્ય સંઘર્ષના કારણે અફઘાનિસ્તાન ફરી એકવાર વૈશ્વિક સમાચારમાં છે. આ તાજેતરની હિંસા ખૈબર પખ્તુનખ્વાના દૂરના વિસ્તારોમાં ભડકી છે, જેમાં તાલિબાનના પ્રવક્તા ઝબીહુલ્લાહ મુજાહિદના આરોપ મુજબ, પાકિસ્તાને કંદહાર પ્રાંતના સ્પિન બોલ્ડક જિલ્લામાં હળવા અને ભારે હથિયારોથી હુમલો કર્યો હતો, જેમાં જાનહાનિ થઈ છે.
જ્યારે પણ અફઘાનિસ્તાનનો ઉલ્લેખ થાય છે, ત્યારે યુદ્ધ અને અશાંતિની છબીઓ સામે આવે છે. પરંતુ એક સમય એવો હતો જ્યારે આ દેશ દક્ષિણ એશિયાના સૌથી સમૃદ્ધ વેપાર કેન્દ્રોમાંનો એક હતો, અને આ સમૃદ્ધિમાં અફઘાન હિન્દુ સમુદાયે મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. આ સંદર્ભમાં, ઇતિહાસના પાના ખોલીને જાણીએ કે આ દેશના સૌથી ધનિક હિન્દુ કોણ હતા અને તાલિબાનના ઉદય પહેલા તેમણે કેટલી કરોડોની સંપત્તિ છોડીને ભાગી જવું પડ્યું હતું.
અફઘાનિસ્તાનના સૌથી ધનિક હિન્દુ: નિરંજન દાસ
અફઘાનિસ્તાનના ઇતિહાસમાં, એક નામ ઊંચે ઊભરી આવે છે: નિરંજન દાસ. તેમને એક સમયે અફઘાનિસ્તાનના સૌથી ધનિક હિન્દુ માનવામાં આવતા હતા. તેમનું જીવન માત્ર વ્યક્તિગત સફળતાની ગાથા નથી, પરંતુ અફઘાનિસ્તાનમાં બદલાતી રાજકીય પરિસ્થિતિઓએ એક સમૃદ્ધ સમુદાયને પોતાનો દેશ છોડવા માટે કેવી રીતે મજબૂર કર્યો, તેનું પણ દર્પણ છે.
રાજકીય અને વ્યાવસાયિક પ્રભાવ
અમાનુલ્લા ખાનના શાસનકાળ: નિરંજન દાસનો પ્રભાવ મુખ્યત્વે અફઘાનિસ્તાનના શાસક અમાનુલ્લા ખાનના શાસનકાળ (૧૯૧૯-૧૯૨૯) દરમિયાન ટોચ પર હતો.
મહત્વપૂર્ણ પદ: તેમણે તત્કાલીન શાસન વ્યવસ્થામાં કર વિભાગના વડા (Head of the Tax Department) તરીકે એક પ્રભાવશાળી અધિકારી તરીકે સેવા આપી હતી. અફઘાન દરબારમાં તેમનો નોંધપાત્ર પ્રભાવ હોવાનું કહેવાય છે અને તેઓ હિન્દુ સમુદાયના સૌથી શક્તિશાળી પ્રતિનિધિઓમાંના એક ગણાતા હતા.
બહુમુખી વ્યક્તિત્વ: નિરંજન દાસ માત્ર એક અધિકારી નહોતા, પરંતુ એક અગ્રણી ઉદ્યોગપતિ, જમીનમાલિક અને જાણીતા પરોપકારી પણ હતા. તેમનો વ્યવસાય અફઘાનિસ્તાનની સરહદોથી લઈને ભારત અને મધ્ય એશિયા સુધી ફેલાયેલો હતો.
નિરંજન દાસની સંપત્તિનું અનુમાન
તે સમયે હિન્દુ અને શીખ વેપારીઓ મુખ્યત્વે કાપડ, મસાલા, કિંમતી પથ્થરો અને ચલણ વિનિમયના વેપારમાં રોકાયેલા હતા, અને નિરંજન દાસ આ વેપારીઓમાં સૌથી મોટા અને સૌથી સફળ ગણાતા હતા.
અસંખ્ય મિલકતો: કાબુલ અને કંદહાર જેવા મહત્ત્વના વેપારી કેન્દ્રોમાં તેમની પાસે અસંખ્ય હવેલીઓ, જમીનો અને વ્યવસાયિક સંસ્થાઓ હતી.
આર્થિક મૂલ્યાંકન: તેમની સંપત્તિનો ચોક્કસ વિસ્તાર આજે અજાણ હોવા છતાં, તે સમયના સૂત્રો સૂચવે છે કે તેમની સંપત્તિ કરોડો રૂપિયામાં હતી. આ આંકડો, જો આજના સંદર્ભમાં ફુગાવાને ધ્યાનમાં રાખીને અંદાજવામાં આવે, તો તે સેંકડો કરોડ અથવા તો અબજો રૂપિયામાં પણ આંકવામાં આવી શકે છે.
આર્થિક કરોડરજ્જુ: તેમનું યોગદાન દર્શાવે છે કે એક સમયે અફઘાનિસ્તાનમાં હિન્દુઓ માત્ર લઘુમતી સમુદાય જ નહોતા, પરંતુ દેશની આર્થિક કરોડરજ્જુનો એક મહત્ત્વપૂર્ણ ભાગ હતા.
શાસન પરિવર્તન અને સ્થળાંતરની મજબૂરી
નિરંજન દાસ અને અન્ય સમૃદ્ધ હિન્દુઓ માટે પરિસ્થિતિ અચાનક બદલાઈ ગઈ.
અમાનુલ્લાહ ખાનનું પતન: રાજા અમાનુલ્લાહ ખાનના પતનથી દેશમાં રાજકીય અસ્થિરતા અને અશાંતિનું વાતાવરણ ઊભું થયું.
દબાણમાં વધારો: શાસન પરિવર્તન સાથે, અફઘાનિસ્તાનમાં હિન્દુ અને શીખ સહિતના લઘુમતી સમુદાયો પર દબાણ વધવા લાગ્યું. ધાર્મિક કટ્ટરતા અને અસલામતીના માહોલમાં તેમનો વ્યવસાય કરવો મુશ્કેલ બની ગયો.
દેશ છોડવાની ફરજ: ઘણા લોકોને તેમના સ્થાપિત વ્યવસાયો, હવેલીઓ અને જમીનો છોડીને દેશમાંથી ભાગી જવાની ફરજ પડી. નિરંજન દાસ પણ આ જ ભાગ્યનો શિકાર બન્યા. તેમણે પોતાની કરોડોની મિલકત, હવેલીઓ અને જમીન છોડીને ભારત સ્થળાંતર કર્યું.
ભારતમાં પુનર્વસન: એવું માનવામાં આવે છે કે તેમના પરિવારના કેટલાક સભ્યો પાછળથી દિલ્હી અને અમૃતસરમાં સ્થાયી થયા, જ્યાં તેમણે નવી શરૂઆત કરી અને જીવનમાં પુનર્વસન કર્યું.
આજે, અફઘાનિસ્તાનમાં હિન્દુ સમુદાયની હાજરી લગભગ નાબૂદ થઈ ગઈ છે. નિરંજન દાસનું નામ ભલે ઇતિહાસના પાના પરથી ભૂંસી નાખવામાં આવ્યું હોય, પરંતુ તેમની ગાથા એ યાદ અપાવે છે કે કેવી રીતે આંતરિક સંઘર્ષો અને અસ્થિરતા એક સમૃદ્ધ સાંસ્કૃતિક અને આર્થિક વારસાને ખતમ કરી શકે છે, અને કેવી રીતે શાંતિનું મહત્ત્વ કોઈપણ રાષ્ટ્રના આર્થિક વિકાસ માટે અનિવાર્ય છે.
