જો તમારું બાળક વારંવાર કાન ખંજવાળતું હોય તો શું કરવું? બાળરોગ નિષ્ણાત ડૉ. દેસાઈ સમજાવે છે – આ ગંભીર છે કે માત્ર એક આદત?
માતા-પિતા માટે તેમના બાળકની દરેક નાની ક્રિયા ચિંતાનો વિષય હોય છે. ઘણીવાર એવું જોવા મળે છે કે બાળક વારંવાર કાન ખંજવાળતું હોય, કાનને ઘસતું હોય અથવા વારંવાર હાથ કાન સુધી લઈ જતું હોય છે. સામાન્ય રીતે, માતા-પિતા આને માત્ર એક આદત માનીને અવગણે છે, પરંતુ બાળકના આ વર્તન પાછળનું સાચું કારણ શું હોઈ શકે?
શું બાળકના વારંવાર કાન ખંજવાળવા પાછળ કોઈ ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યા છુપાયેલી છે કે તે માત્ર સામાન્ય પ્રક્રિયા છે? આ વિશે બાળરોગ અને નિયોનેટોલોજિસ્ટ ડૉ. સ્નેહલ દેસાઈએ સ્પષ્ટતા કરી છે કે આ પરિસ્થિતિમાં માતા-પિતાએ શું કરવું જોઈએ અને ક્યારે ચિંતા કરવી.
બાળકના કાનમાં ખંજવાળ: શું તે ખરેખર ગંભીર છે?
બાળરોગ નિષ્ણાત ડૉ. સ્નેહલ દેસાઈના જણાવ્યા મુજબ, મોટાભાગના કિસ્સાઓમાં બાળકના કાનમાં ખંજવાળ કે કાન ઘસવાની આદત ગંભીર હોતી નથી.
ખંજવાળના સામાન્ય કારણો:
સ્વ-શાંતિદાયક પ્રક્રિયા (Self-Soothing Mechanism):
ડૉ. સ્નેહલ સમજાવે છે કે બાળકો ઘણીવાર તેમના કાન ખંજવાળતા હોય છે કારણ કે તે તેમના માટે એક સ્વ-શાંતિદાયક પ્રક્રિયા છે. જ્યારે બાળક એકલું હોય, કંટાળો અનુભવતું હોય કે કોઈ અસ્વસ્થતા અનુભવતું હોય, ત્યારે તેઓ પોતાને શાંત કરવા માટે તેમના કાન ઘસે છે. આ એક પ્રકારની આદત બની શકે છે.
સામાન્ય દિનચર્યાનો ભાગ:
રમતા સમયે, નહાતા સમયે કે ખાતા સમયે પણ બાળક કાન ખંજવાળે તે સામાન્ય છે.
દાંત આવવાની પ્રક્રિયા (Teething Pain):
જ્યારે બાળકના દાંત નીકળતા હોય છે, ત્યારે મોં અને પેઢામાં થતી બળતરા અથવા દુખાવો ક્યારેક કાન સુધી પણ પહોંચી શકે છે. આનાથી બાળક અસ્વસ્થ થઈ જાય છે અને તેના કાન સુધી પહોંચીને તેને ખંજવાળવા લાગે છે.
સામાન્ય ખંજવાળ:
જેમ મોટા વ્યક્તિઓને ક્યારેક કાનમાં ખંજવાળ આવે છે, તેમ બાળકોને પણ સામાન્ય ખંજવાળ આવી શકે છે, જે કોઈ ચોક્કસ તબીબી સમસ્યા સૂચવતી નથી.
ડૉ. દેસાઈ માતા-પિતાને સલાહ આપે છે કે જો બાળક માત્ર કાન ખંજવાળતું હોય અને અન્યથા સ્વસ્થ હોય, તો ગભરાવાની જરૂર નથી.
ક્યારે ગંભીરતા લેવી અને ડોક્ટરનો સંપર્ક કરવો?
બાળકના કાન ખંજવાળની સ્થિતિ ત્યારે જ ગંભીર બની શકે છે જ્યારે તે નીચેના લક્ષણો સાથે સંકળાયેલી હોય. આ લક્ષણો કાનના ચેપ (Ear Infection) ની નિશાની હોઈ શકે છે, જેને તાત્કાલિક તબીબી સારવારની જરૂર છે.
| ગંભીરતાના લક્ષણો (Ear Infection) | વર્ણન |
| તીવ્ર કાનમાં દુખાવો | બાળક અસામાન્ય રીતે તેના કાનને ખેંચે અથવા પકડે અને પીડાને કારણે રડતું હોય. |
| અસ્વસ્થતા અને બીમાર દેખાવ | બાળક રમતિયાળ ન હોય, ચીડિયું બને અને બીમાર દેખાતું હોય. |
| તાવ | જો બાળકને કાનમાં ખંજવાળની સાથે તાવ આવતો હોય. |
| બહેરાશ/ઓછું સાંભળવું | જો બાળક અવાજ પર સામાન્ય રીતે પ્રતિક્રિયા ન આપે અથવા તમને લાગે કે તેને ઓછું સંભળાય છે. |
| કાનમાંથી પ્રવાહી નીકળવું | જો કાનમાંથી કોઈ પણ પ્રકારનું પ્રવાહી (પીળું કે સફેદ) નીકળતું હોય. |
| ઊંઘમાં ખલેલ | કાનના દુખાવાને કારણે બાળકને ઊંઘ આવતી ન હોય. |
જો ઉપરોક્તમાંથી કોઈ પણ લક્ષણ જોવા મળે, તો માતા-પિતાએ રાહ જોયા વિના તાત્કાલિક બાળકના બાળરોગ ચિકિત્સકની મુલાકાત લેવી જોઈએ, જેથી કાનના ચેપનું નિદાન અને સારવાર સમયસર થઈ શકે.
બાળકના કાનમાં ખંજવાળ કેવી રીતે બંધ કરવી? (જો તે આદત હોય તો)
જો ડોક્ટરે પુષ્ટિ કરી હોય કે ખંજવાળનું કારણ કોઈ ચેપ નથી, પરંતુ માત્ર એક આદત છે, તો માતા-પિતા નીચેના પગલાં લઈ શકે છે:
ધ્યાન વિચલિત કરો: જ્યારે બાળક કાન ખંજવાળવાનું શરૂ કરે, ત્યારે તેનું ધ્યાન રમકડાં, ગીત ગાવા અથવા અન્ય કોઈ પ્રવૃત્તિમાં વિચલિત કરો.
દાંત આવવાની સારવાર: જો દાંત આવવાના કારણે ખંજવાળ હોય, તો ડોક્ટરની સલાહ મુજબ પેઢા પર લગાવવાની જેલ (Teething Gel) નો ઉપયોગ કરો.
નખ કાપો: બાળકને પોતાને ઈજા ન થાય તે માટે તેના નખ નિયમિતપણે કાપો.
શાંત વાતાવરણ: ખાતરી કરો કે બાળક થાકેલું નથી અથવા વધુ પડતું ઉત્તેજિત નથી, કારણ કે આ પણ સ્વ-શાંતિની આદત તરફદોરી શકે છે.
ડૉ. સ્નેહલ દેસાઈ ભારપૂર્વક કહે છે કે બાળકની દિનચર્યામાં થતા નાના ફેરફારો પર નજર રાખવી મહત્ત્વપૂર્ણ છે. જો બાળક ખુશ હોય, રડતું ન હોય અને તાવ ન હોય, તો મોટાભાગે કાનમાં ખંજવાળ ચિંતાનો વિષય નથી.
