સૌથી સસ્તા કાજુનું રહસ્ય: ઝારખંડના ‘જામતારા’ જિલ્લામાં ટામેટાંના ભાવે મળે છે કાજુ! કિંમત માત્ર ₹૫૦ પ્રતિ કિલો!
જો કોઈ તમને કહે કે ભારતમાં એક એવો જિલ્લો છે જ્યાં તમે બજારમાં મળતા ટામેટાં કે ડુંગળીના ભાવે, એટલે કે માત્ર ₹૫૦ પ્રતિ કિલોગ્રામ ના ભાવે, તાજા કાજુની થેલી ખરીદી શકો છો, તો કદાચ તમને વિશ્વાસ નહીં આવે. પરંતુ આ વાત તદ્દન સાચી છે. ભારતનો એક જિલ્લો, જે એક સમયે સાયબર ક્રાઇમ (Cyber Crime) માટે કુખ્યાત બન્યો હતો, તે હવે કાજુના સૌથી સસ્તા ભાવ માટે વિશ્વભરમાં પ્રખ્યાત થઈ રહ્યો છે.
અમે વાત કરી રહ્યા છીએ ઝારખંડના મનોહર સંથાલ પરગણા ક્ષેત્રમાં આવેલા જામતારા (Jamtara) જિલ્લાની. આ હરિયાળીથી ભરેલો વિસ્તાર હવે કાજુની વિપુલ ખેતી માટે ઓળખાય છે, જ્યાં કાજુ શાકભાજીની જેમ રસ્તાની બાજુમાં વેચાય છે.
જામતારામાં કાજુની ખેતી આટલી આદર્શ કેમ?
જામતારાની કુદરતી પરિસ્થિતિઓ કાજુની ખેતી માટે અદ્ભુત રીતે અનુકૂળ છે, જે આ અસામાન્ય રીતે નીચા ભાવો પાછળનું એક મુખ્ય કારણ છે:
લાલ ગોરાડુ માટી: જિલ્લાની વિશિષ્ટ લાલ ગોરાડુ (Laterite) માટી કાજુના ઝાડના મૂળિયાને મજબૂત આધાર આપે છે.
અનુકૂળ આબોહવા: મધ્યમ વરસાદ અને હળવું તાપમાન કાજુના પાક માટે આદર્શ વાતાવરણ પૂરું પાડે છે.
પ્રતીક બન્યું કાજુ: એક સમયે ખેતરોની આસપાસ સરહદી છોડ તરીકે ઉગેલા કાજુના ઝાડ હવે જામતારાનું પ્રતીક બની ગયા છે. આના કારણે ઉત્પાદન વધ્યું છે અને ઉત્પાદન ખર્ચ ઘટ્યો છે.
જામતારામાં કાજુ આટલા સસ્તા કેમ છે?
દેશના અન્ય કાજુ ઉત્પાદક રાજ્યો (જેમ કે ગોવા, કેરળ કે મહારાષ્ટ્ર) ની તુલનામાં જામતારામાં કાજુના ભાવ ૨૫% થી ૩૦% ઓછા છે. આટલા નીચા ભાવોનું કારણ સ્થાનિક અર્થતંત્રની સરળતા અને કાર્યક્ષમતા છે:
સસ્તી ખેતીની જમીન: દરિયાકાંઠાના રાજ્યોની તુલનામાં, અહીં ખેતીની જમીન ઘણી સસ્તી છે, જેના કારણે ઉત્પાદનનો પ્રારંભિક ખર્ચ ઘટી જાય છે.
ઓછું શ્રમ વેતન: ખેડૂતો અને સ્થાનિક મજૂરો પ્રમાણમાં ઓછા વેતન પર કામ કરે છે, જેનાથી એકંદર ઉત્પાદન ખર્ચ (Production Cost) પણ નીચો રહે છે.
વચેટિયાઓનો અભાવ (Direct Selling): જામતારાના ખેડૂતો વચેટિયાઓ (Middlemen) પર નિર્ભર રહેવાને બદલે, કાજુ સીધા બજારોમાં અથવા નાના સહકારી જૂથો દ્વારા વેચે છે. આ સીધું વેચાણ વચેટિયાઓનો નફો સંપૂર્ણપણે દૂર કરે છે, જેના કારણે અંતિમ છૂટક કિંમત ઘટી જાય છે.
શાકભાજીની જેમ વેચાણ અને કિંમતનો તફાવત
જામતારામાં કાજુનું વેચાણ જોઈને તમને વિશ્વાસ નહીં આવે. અહીં, કાજુ દિલ્હી કે મુંબઈમાં શાકભાજીની જેમ, રસ્તાની બાજુમાં ગાડીઓ પર ઢગલાબંધ વેચાય છે.
સ્થાનિક ભાવ: પસાર થતા લોકોને અહીં માત્ર ₹૫૦ પ્રતિ કિલોગ્રામના ભાવે તાજા, કાચા કાજુ મળી શકે છે.
મહાનગરનો ભાવ: આ જ કાજુ જ્યારે પ્રોસેસ કરવામાં આવે છે, સૉર્ટ કરવામાં આવે છે અને આકર્ષક પેકેજિંગ સાથે દિલ્હી-NCR કે અન્ય મોટા બજારોમાં પહોંચે છે, ત્યારે તેની કિંમત વધીને ₹૬૦૦ થી ₹૯૦૦ પ્રતિ કિલોગ્રામ સુધી પહોંચી જાય છે.
આ મોટો તફાવત દર્શાવે છે કે પ્રોસેસિંગ, પેકેજિંગ, ટ્રાન્સપોર્ટેશન અને વચેટિયાઓનો નફો કાજુની અંતિમ કિંમતને કેટલો અસર કરે છે.
જામતારાના કાજુ ઉદ્યોગના પડકારો
આટલી મોટી સફળતા છતાં, જામતારાના કાજુ ઉદ્યોગને કેટલાક મહત્ત્વના પડકારોનો સામનો કરવો પડે છે, જે ખેડૂતોના નફાને મર્યાદિત કરે છે:
નફાનો અભાવ: ખેડૂતો મુખ્યત્વે કાચા (Unprocessed) કાજુ વેચે છે, જેના કારણે પ્રોસેસિંગ પછી થતો નોંધપાત્ર નફો તેમને મળતો નથી.
સંગ્રહની સમસ્યા: યોગ્ય સંગ્રહ સુવિધાઓ (Storage Facilities) વિના, કાચા કાજુ લાંબા સમય સુધી ટકતા નથી અને બગડવાની સંભાવના ધરાવે છે.
મર્યાદિત કમ્યુનિકેશન: મર્યાદિત સંદેશાવ્યવહાર (Communication) અને બજારની માહિતીના અભાવને કારણે ખેડૂતો ઘણીવાર ઓછા ભાવે ઝડપથી તેમનો પાક વેચવા માટે મજબૂર થાય છે.
ઝારખંડ સરકાર જો જામતારામાં આધુનિક પ્રોસેસિંગ યુનિટ્સ અને કોલ્ડ સ્ટોરેજ સુવિધાઓ વિકસાવે, તો આ વિસ્તાર ભારતના કૃષિ નકશા પર એક મહત્ત્વપૂર્ણ સ્થાન મેળવી શકે છે અને ખેડૂતોની આવક પણ અનેકગણી વધી શકે છે.
