પ્રોટીનની ઉણપ: શરીરમાં પ્રોટીનની કમી શા માટે થાય છે? અને તેના લક્ષણો શું છે?
પ્રોટીન આપણા શરીરના વિકાસ માટે ખૂબ જ જરૂરી પોષક તત્ત્વ છે. તેની ઉણપથી ઘણી ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. ચાલો, આ સંદર્ભમાં ડૉ. દલજીત સિંહ પાસેથી તેના મુખ્ય લક્ષણો વિશે જાણીએ.
પ્રોટીન શરીર માટે સૌથી જરૂરી પોષક તત્ત્વોમાંનું એક છે, જે આપણા સ્નાયુઓ, ત્વચા, વાળ, નખ અને હાડકાંની રચના ને મજબૂત જાળવી રાખે છે. તે શરીરના કોષો (Tissues) નું સમારકામ કરે છે અને નવા કોષોના નિર્માણમાં મદદ કરે છે. પ્રોટીન હોર્મોન, એન્ઝાઇમ અને ઘણા જરૂરી રસાયણોના નિર્માણમાં પણ મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. તેની પર્યાપ્ત માત્રા શરીરમાં ઊર્જા જાળવી રાખે છે, રોગપ્રતિકારક શક્તિ (Immunity) વધારે છે અને વજનને નિયંત્રિત રાખે છે. જો ભોજનમાં પૂરતું પ્રોટીન ન મળે, તો શરીર નબળું પડવા લાગે છે અને અનેક પ્રકારની સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓ શરૂ થઈ શકે છે.
શરીરમાં પ્રોટીનની ઉણપના મુખ્ય કારણો
પ્રોટીનની ઉણપ સામાન્ય રીતે ત્યારે થાય છે જ્યારે વ્યક્તિના ભોજનમાં સંતુલિત આહાર હોતો નથી અથવા તેઓ લાંબા સમય સુધી માત્ર કાર્બોહાઇડ્રેટ્સ અને ફેટ વાળી વસ્તુઓ જ ખાય છે.
- અસંતુલિત આહાર: આ સમસ્યા એવા લોકોમાં વધુ જોવા મળે છે જેઓ શાકાહારી છે પરંતુ પ્રોટીનથી ભરપૂર વિકલ્પોને આહારમાં સામેલ કરતા નથી.
- પાચન સંબંધી સમસ્યાઓ: પાચન સંબંધી બીમારીઓ, કિડની કે લીવરની સમસ્યા અને ચેપ (Infection) પણ શરીરમાં પ્રોટીનના શોષણ (Absorption) ને ઓછું કરી શકે છે.
પ્રોટીનની ઉણપથી શરીર નબળું પડે છે, જેનાથી એનિમિયા, મસલ લૉસ, ત્વચાના ચેપ (Skin Infection) અને હોર્મોનલ અસંતુલન જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે. લાંબા સમય સુધી તેની ઉણપ રહેવાથી રોગપ્રતિકારક શક્તિ પણ નબળી પડે છે અને શરીરને ચેપ સામે લડવામાં મુશ્કેલી થાય છે.
પ્રોટીનની ઉણપના મુખ્ય લક્ષણો શું છે?
મેક્સ હોસ્પિટલના ડૉ. દલજીત સિંહ જણાવે છે કે પ્રોટીનની ઉણપના ઘણા સ્પષ્ટ લક્ષણો શરીરમાં દેખાવા લાગે છે:
- થાક અને નબળાઈ: વ્યક્તિને સતત થાક અને નબળાઈ અનુભવાય છે, કારણ કે સ્નાયુઓમાં ઊર્જાની ઉણપ આવવા લાગે છે.
- વાળ અને નખની સમસ્યા: વાળ ખરવા લાગે છે, નખ નબળા થઈને તૂટવા લાગે છે અને ત્વચાની ચમક ઘટી જાય છે.
- બાળકોમાં અસર: બાળકોમાં વિકાસ અટકી જવો, વજન ન વધવું કે એકાગ્રતા (Focus) ન રાખી શકવું પણ પ્રોટીનની ઉણપના સંકેતો છે.
- શરીરમાં સોજો (Edema): ગંભીર સ્થિતિમાં શરીરના સોજા (એડીમા), સ્નાયુઓનું ગળવું (Muscle Wasting) અને વારંવાર ચેપ લાગવા જેવી સમસ્યાઓ થઈ શકે છે.
- અન્ય લક્ષણો: આ ઉપરાંત, ઘા રૂઝાવામાં સમય લાગવો, રોગપ્રતિકારક શક્તિનું ઓછું થવું અને સતત મૂડ સ્વિંગ્સ પણ આ ઉણપના લક્ષણો છે. જો સમયસર ધ્યાન ન આપવામાં આવે તો આ સ્થિતિ ગંભીર સ્વાસ્થ્ય સમસ્યાઓનું સ્વરૂપ લઈ શકે છે.
પ્રોટીનની ઉણપથી બચાવ કેવી રીતે કરવો?
- આહારમાં પ્રોટીન: રોજિંદા ભોજનમાં પ્રોટીનથી ભરપૂર વસ્તુઓ જેમ કે દાળ, રાજમા, ચણા, પનીર, ઇંડા, દૂધ અને સોયા નો સમાવેશ કરો.
- નોન-વેજ સ્ત્રોત: નોન-વેજ ખાનારાઓ માટે માછલી અને ચિકન સારા સ્ત્રોત છે.
- સપ્લિમેન્ટ્સ: જરૂર પડ્યે ડૉક્ટરની સલાહ લઈને પ્રોટીન સપ્લિમેન્ટ્સ લો.
- સંતુલિત આહાર: બાળકો અને વૃદ્ધોને સંતુલિત આહાર આપવાનું ભૂલશો નહીં.
- પાણી: પાચન સારું રહે તે માટે પર્યાપ્ત માત્રામાં પાણી પીઓ.
