શંખલપુરના બાબુભાઈ પટેલનો પ્રયોગ: નીલગીરીના છોડથી ખેતીમાં નવી ક્રાંતિ
મહેસાણા જિલ્લાના બહુચરાજી તાલુકાના શંખલપુર ગામના 73 વર્ષીય અનુભવી ખેડૂત બાબુભાઈ પટેલે ખેતીના ક્ષેત્રમાં અનોખો પ્રયોગ શરૂ કર્યો છે. વર્ષો સુધી પરંપરાગત પાકો જેમ કે ઘઉં, કપાસ અને એરંડાની ખેતી કર્યા બાદ હવે તેમણે industrial wood farming તરફ વળીને નવી દિશા આપી છે. છેલ્લા વર્ષથી તેમણે પોતાની જમીનના બે વીઘામાં 429 પ્રકારની નીલગીરીના લગભગ 2500 છોડ વાવ્યા છે, જે આગામી વર્ષોમાં તેમને સતત અને સ્થિર આવક આપશે.
નીલગીરીના છોડની ખાસિયત અને આવકની શક્યતા
નીલગીરીના છોડનો ઉપયોગ મુખ્યત્વે paper industry અને packaging box (પૂંઠા) બનાવવા માટે થાય છે. તેની સૌથી મોટી વિશિષ્ટતા એ છે કે એકવાર વૃક્ષ કાપ્યા પછી પણ તે ફરીથી ઉગી નીકળે છે — એટલે કે એકવાર વાવેતર કર્યા પછી વર્ષો સુધી આવક ચાલુ રહે છે. સામાન્ય રીતે ત્રણ વર્ષ પછી પ્રથમ cutting થાય છે, અને હાલમાં આ લાકડાનો બજારભાવ અંદાજે ₹110 પ્રતિ કિલોગ્રામ છે. બાબુભાઈના જણાવ્યા મુજબ, જો દરેક છોડ સરેરાશ ₹700માં વેચાય તો ત્રણ વર્ષ બાદ લગભગ ₹2 લાખ સુધીની આવક શક્ય બને છે. પ્રારંભિક રોકાણ ફક્ત ₹50,000 જેટલું હતું — એટલે ત્રણ વર્ષમાં જ ખર્ચ વસૂલ થઈ જાય અને ત્યારબાદ શુદ્ધ નફો મળે.
વૈજ્ઞાનિક પદ્ધતિથી વાવેતર અને આંતરપાક
બાબુભાઈએ આ વાવેતર સંપૂર્ણ રીતે scientific methodથી કર્યું છે. દરેક છોડ વચ્ચે 2.5 ફૂટનું અંતર અને દરેક લાઇન વચ્ચે 54 ઇંચનું અંતર રાખવામાં આવ્યું છે. આ અંતરને કારણે વચ્ચે intercropping તરીકે અન્ય પાક પણ ઉગાડી શકાય છે. શરૂઆતમાં તેમણે અડદનો પાક લીધો હતો, જેમાંથી 3 મણ જેટલો ઉતારો મળ્યો, અને હાલમાં તેઓએ એરંડાનો પાક વાવ્યો છે. છોડો વાવતી વખતે ખાડા ખોદીને યોગ્ય ખાતર નાખવામાં આવ્યું અને રોપાઓને જીવાતથી બચાવવા chemical treatment પણ કરાવવામાં આવ્યું. રોપાઓ તેમણે online order દ્વારા મેળવ્યા હતા, જેમાં દરેક છોડની કિંમત ₹7 હતી, જ્યારે પરિવહન ખર્ચ સાથે કુલ ₹10 પ્રતિ રોપો પડ્યો.
ટૂંકા સમયમાં વૃદ્ધિ અને બજાર માગ
માત્ર ચાર મહિનામાં જ આ રોપાઓની ઊંચાઈ અડધા ફૂટથી વધીને 6 ફૂટ સુધી પહોંચી ગઈ છે. આ વૃક્ષોને ખાસ જતનની જરૂર નથી; વરસાદી મોસમમાં પૂરતું પાણી મળે તો તે ઝડપથી વિકસે છે. પેપર અને પૂંઠા ઉદ્યોગના વેપારીઓ જાતે આવીને eucalyptus wood ખરીદી લઈ જાય છે, એટલે ખેડૂતને બજારમાં જવાની પણ જરૂર નથી.
બાબુભાઈની પ્રેરણાદાયી દૃષ્ટિ
બાબુભાઈ પટેલ કહે છે, “જો ખેડૂત સમય સાથે નવી ટેક્નોલોજી અને પદ્ધતિ અપનાવે, તો જમીનમાંથી સોનું ઉપજાવી શકે.” તેમના આ પ્રયોગથી સ્પષ્ટ થાય છે કે ખેતી હવે માત્ર ખોરાક પૂરતી મર્યાદિત નથી, પરંતુ ઉદ્યોગને સપોર્ટ કરતી ખેતી પણ આવકના નવા રસ્તા ખોલી શકે છે.
