સ્કિન કેન્સર: કોને છે જોખમ અને શું છે તેના લક્ષણો? – જાણો ડૉક્ટર પાસેથી
સ્કિન કેન્સર એક ગંભીર અને ઝડપથી વધતું કેન્સર છે જે ત્વચાના કોષોને અસર કરે છે. આથી, તેના લક્ષણોને અવગણવા ન જોઈએ. ચાલો ડૉ. સૌમ્યા સચદેવા પાસેથી જાણીએ કે સ્કિન કેન્સરનું જોખમ કયા લોકોને હોય છે, તેના લક્ષણો શું છે અને તેનાથી કેવી રીતે બચી શકાય.
સ્કિન કેન્સર ત્વચાના કોષોમાં થતું એક ગંભીર કેન્સર છે, જેમાં અસામાન્ય કોષો ઝડપથી વધવા લાગે છે. સ્કિન કેન્સરના મુખ્ય ત્રણ પ્રકારો છે:
બેસલ સેલ કાર્સિનોમા (BCC): જે સૌથી સામાન્ય છે અને ધીમે ધીમે વધે છે.
સ્ક્વેમસ સેલ કાર્સિનોમા (SCC): જે ત્વચાના ઉપરના સ્તરમાં વિકસે છે અને ફેલાવવાની શક્યતા વધુ હોય છે.
મેલાનોમા: જે સૌથી ખતરનાક પ્રકાર છે કારણ કે તે ઝડપથી શરીરના અન્ય ભાગોમાં ફેલાઈ શકે છે.
સમયસર ઓળખ અને સારવાર દ્વારા સ્કિન કેન્સરના જોખમને મોટા ભાગે ઘટાડી શકાય છે.
સ્કિન કેન્સરનું સૌથી મોટું કારણ સૂર્યના UV કિરણોનો વધુ પડતો સંપર્ક છે. લાંબા સમય સુધી તડકામાં રહેવું અને સનસ્ક્રીનનો ઉપયોગ કર્યા વિના તડકામાં કામ કરવું તેના જોખમને વધારે છે. આ ઉપરાંત, જનીનોમાં ફેરફાર, નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિ, રસાયણોનો સંપર્ક, રેડિયેશન એક્સપોઝર અને વારંવાર ત્વચા પર દાઝવું કે ઇજા થવી પણ તેના કારણો હોઈ શકે છે.
સ્કિન કેન્સર શરીરના કોઈપણ ભાગમાં થઈ શકે છે, પરંતુ તેની સૌથી વધુ અસર એવા ભાગો પર જોવા મળે છે જે તડકાના સંપર્કમાં હોય છે, જેમ કે ચહેરો, ગરદન, હાથ, પગ અને પીઠ. મેલાનોમા ઘણીવાર તલ (mole) માં ફેરફાર તરીકે દેખાય છે, તેથી ત્વચાની નિયમિત તપાસ જરૂરી છે જેથી કોઈપણ અસામાન્ય ફેરફાર વહેલી તકે પકડી શકાય.
સ્કિન કેન્સરનું જોખમ કોને હોય છે અને તેના લક્ષણો શું છે?
મેક્સ હોસ્પિટલમાં ડર્મેટોલોજિસ્ટ ડૉ. સૌમ્યા સચદેવા જણાવે છે કે સ્કિન કેન્સરનું જોખમ એવા લોકોમાં વધારે હોય છે જેમની ત્વચા ખૂબ ગોરી હોય, જેઓ લાંબા સમય સુધી તડકામાં રહેતા હોય અથવા જેમના પરિવારમાં આ રોગનો ઇતિહાસ (Family History) હોય. વૃદ્ધો, નબળી રોગપ્રતિકારક શક્તિવાળા દર્દીઓ અને જેમનાં શરીરમાં ઘણા બધા તલ હોય, તેમનામાં પણ જોખમ વધુ હોય છે.
મુખ્ય લક્ષણો:
નવો ઉભાર કે ગઠ્ઠો: ત્વચા પર નવો ઉભાર (ગાંઠ) થવી.
ન રૂઝાતો ઘા: કોઈ ઘા કે ચાંદીનું લાંબા સમય સુધી ન રૂઝાવું.
તલમાં ફેરફાર: કોઈ તલના આકાર, રંગ કે કદમાં ફેરફાર થવો.
અસામાન્ય અનુભૂતિ: અચાનક ખંજવાળ આવવી કે તેમાંથી લોહી નીકળવું.
મેલાનોમાના સંકેતો (ABCDE નિયમ):
ડૉક્ટરના મતે, મેલાનોમાના સંકેતોમાં નીચેનાનો સમાવેશ થાય છે:
A (Asymmetry – અસમપ્રમાણતા): તલનો આકાર અસમાન હોવો.
B (Border – કિનારી): કિનારીઓ ઝાંખી કે અનિયમિત દેખાવી.
C (Color – રંગ): રંગ ઘેરો કે અનેક રંગોમાં બદલાવો.
D (Diameter – વ્યાસ): તલનું કદ 6 mm (પેન્સિલના ઇરેઝર કરતાં મોટું) થી વધુ હોવું.
E (Evolving – બદલાવ): તલના આકાર કે દેખાવમાં અચાનક ઝડપથી વધારો થવો કે ફેરફાર થવો.
જો ત્વચા પર કોઈ પણ એવો ફેરફાર દેખાય જે સામાન્ય ન હોય, તો તરત જ ત્વચારોગ નિષ્ણાત (Dermatologist) પાસે તપાસ કરાવવી અત્યંત જરૂરી છે.
સ્કિન કેન્સરથી કેવી રીતે બચવું?
બચાવ માટે ડૉ. સૌમ્યા સચદેવા દ્વારા આપવામાં આવેલી મહત્વપૂર્ણ સલાહ:
સનસ્ક્રીનનો ઉપયોગ: તડકામાં બહાર નીકળતી વખતે હંમેશા SPF 30 કે તેથી વધુ વાળું સનસ્ક્રીન લગાવો.
તડકાથી બચો: બપોરના આકરા તડકા (ખાસ કરીને સવારે 11 થી બપોરે 3 વાગ્યા) દરમિયાન બહાર જવાનું ટાળો.
સુરક્ષાત્મક કપડાં: ટોપી, સનગ્લાસ અને ફુલ-સ્લીવ કપડાં પહેરો.
ટેનિંગ બેડ ટાળો: કૃત્રિમ ટેનિંગ બેડ (Tanning Bed) નો ઉપયોગ બિલકુલ ન કરો.
બાળકોનું રક્ષણ: બાળકોની ત્વચાને તડકાથી ખાસ કરીને બચાવો.
નિયમિત તપાસ: જો શરીર પર તલ કે ત્વચામાં કોઈ અસામાન્ય ફેરફાર દેખાય, તો તરત જ ડોક્ટરનો સંપર્ક કરો.
સ્વસ્થ આહાર: સ્વસ્થ આહાર લો અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ (Immunity) મજબૂત રાખો.
આ માહિતી ફક્ત જાગૃતિ માટે છે. જો તમને સ્કિન કેન્સરના કોઈ લક્ષણો દેખાય, તો વિલંબ કર્યા વિના ડૉક્ટરની સલાહ લેવી જોઈએ.
