જો દિવસભર શરીરને માત્ર અડધો લિટર પાણી મળે તો શું થાય? ડૉક્ટરનો જવાબ: ડિહાઇડ્રેશનની અસર શરીરના દરેક અંગ પર પડી શકે છે
આપણે રોજ પાણી પીએ છીએ, પરંતુ શરીરને ખરેખર કેટલા પાણીની જરૂર છે તે ઓછું વિચારીએ છીએ. જો કોઈ વ્યક્તિ દિવસભરમાં માત્ર 500 મિ.લિ. એટલે કે અડધો લિટર પાણી પીવે, તો શરીર ધીમે ધીમે ડિહાઇડ્રેશનની સ્થિતિમાં જવાનું શરૂ કરી દે છે. આ ઊણપ નાની લાગી શકે છે, પરંતુ તેની અસર શરીરના લગભગ દરેક સિસ્ટમ પર પડે છે. ચાલો, ઇન્દ્રપ્રસ્થ અપોલો હોસ્પિટલ્સના ઇન્ટરનલ મેડિસિનમાં સિનિયર કન્સલ્ટન્ટ ડૉ. સુરનજીત ચેટર્જી પાસેથી આ વિશે સમજીએ.
1. લોહી ઘટ્ટ થવું, હૃદય પર વધે છે બોજ
જ્યારે શરીરને પાણી ઓછું મળે છે, ત્યારે લોહીનું ઘનત્વ (ગાઢાપણું) વધી જાય છે. લોહીને શરીરના અલગ-અલગ ભાગો સુધી પહોંચાડવા માટે હૃદયને વધુ મહેનત કરવી પડે છે. તેનાથી હૃદયના ધબકારા ઝડપી લાગી શકે છે અથવા ગભરામણ અનુભવાઈ શકે છે.
2. માથાનો દુખાવો, ચક્કર અને ફોકસમાં કમી
મગજ 70% થી વધુ પાણીથી બનેલું છે. પાણીની કમી થવાથી મગજને પૂરતો ઓક્સિજન અને પોષક તત્વો મળી શકતા નથી. તેનાથી ઘણીવાર આ સમસ્યાઓ દેખાય છે:
સતત માથાનો દુખાવો
હળવા ચક્કર આવવા
ખૂબ જ ઝડપથી થાક લાગવો
કોઈ વાત પર ધ્યાન ન આપી શકવું
3. કિડની પર દબાણ અને સંક્રમણનું જોખમ
ઓછા પાણીમાં કિડની શરીરના ઝેરી તત્વો (Toxins) ને યોગ્ય રીતે ફિલ્ટર કરી શકતી નથી. આનાથી બે મોટી સમસ્યાઓ ઊભી થાય છે:
યુરિનરી ટ્રેક્ટ ઇન્ફેક્શન (UTI) નું જોખમ વધવું
કિડનીમાં પથરી (Kidney Stone) બનવાની શક્યતા કિડનીને યોગ્ય રીતે કામ કરવા માટે પૂરતું પાણી ખૂબ જ જરૂરી છે.
4. કબજિયાત અને ભારેપણું અનુભવવું
આપણા આંતરડા (Intestines) ત્યારે જ સરળતાથી કામ કરે છે જ્યારે શરીરમાં પૂરતું પાણી હોય. અડધો લિટર પાણી આખા દિવસના પાચન માટે પૂરતું નથી હોતું, જેના કારણે:
કબજિયાત (Constipation)
પેટમાં ભારેપણું
ખોરાક પચવામાં વિલંબ જેવી સમસ્યાઓ સામાન્ય બની જાય છે.
5. ઇલેક્ટ્રોલાઇટ અસંતુલન અને માંસપેશીઓમાં ખેંચાણ
શરીરમાં પાણીની કમી થવાથી સોડિયમ-પોટેશિયમ જેવા ઇલેક્ટ્રોલાઇટ્સ અસંતુલિત થઈ જાય છે. પરિણામે: માંસપેશીઓમાં ખેંચાણ, નબળાઈ, લો બ્લડ પ્રેશર અને બેભાન થવા સુધીની સ્થિતિ આવી શકે છે.
6. હીટ એક્ઝોશનનો ખતરો
શરીર પરસેવા દ્વારા તાપમાનને નિયંત્રિત કરે છે, પરંતુ જ્યારે પાણી ઓછું હશે, ત્યારે શરીર પરસેવો બનતો અટકાવે છે અને તેનાથી ગરમીમાં હીટ એક્ઝોશન (Heat Exhaustion) નો ખતરો વધી જાય છે.
કેટલું પાણી પીવું જરૂરી છે?
સામાન્ય સંજોગોમાં એક સ્વસ્થ વ્યક્તિએ રોજ 1.5 થી 2 લિટર પાણી પીવું જોઈએ. ઉનાળામાં, વધુ મહેનતવાળા કામમાં કે કસરત દરમિયાન આ માત્રા વધી જાય છે.
કુલ મળીને, દિવસભરમાં ફક્ત 500 મિ.લિ. પાણી પીવું શરીરને સતત ડિહાઇડ્રેશનની તરફ લઈ જાય છે. આ હૃદય, મગજ, કિડની, પાચન અને માંસપેશીઓ – બધા પર અસર કરે છે. પાણીની યોગ્ય માત્રા માત્ર તરસ છીપાવવા માટે નહીં, પરંતુ શરીરની દરેક સિસ્ટમને યોગ્ય રીતે ચલાવવા માટે જરૂરી છે.
