Manmohan Singh: અર્થતંત્રના ડૉક્ટર, રાજકારણના ગેમચેન્જર… આ રીતે મનમોહન સિંહે ભારતનો ચહેરો બદલી નાખ્યો, ઓબામા, બુશ બાઈડેન, પુતીન રહ્યા ભારે પ્રશંસક
Manmohan Singh પૂર્વ વડાપ્રધાન ડો.મનમોહન સિંહના નિધનથી દેશ શોકમાં ડૂબી ગયો છે. દેશમાં સાત દિવસનો રાષ્ટ્રીય શોક છે અને સત્તાધારી ભારતીય જનતા પાર્ટી (ભાજપ) થી લઈને વિરોધ પક્ષ કોંગ્રેસ અને અન્ય પક્ષોના તમામ ટોચના નેતાઓએ ડૉ. સિંહના નિવાસસ્થાનની મુલાકાત લીધી હતી અને શ્રદ્ધાંજલિ આપી હતી. પીએમ મોદીએ પોતાના શોક સંદેશમાં કહ્યું છે કે મેં મારો માર્ગદર્શક ગુમાવ્યો છે. રાજકારણીઓથી લઈને સામાન્ય નાગરિકો સુધી, દરેક પૂર્વ વડાપ્રધાનને તેમની વાર્તાઓ અને તેમની સાદગીને યાદ કરીને શ્રદ્ધાંજલિ આપી રહ્યા છે. ભૂતપૂર્વ પીએમ ડૉ. મનમોહન સિંહને આર્થિક ઉદારીકરણના પિતા અને વૈશ્વિકીકરણના શિલ્પકાર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
Manmohan Singh ભૂતપૂર્વ પીએમ ડૉ. મનમોહન સિંહને આર્થિક ઉદારીકરણના પિતા અને વૈશ્વિકીકરણના શિલ્પકાર તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે. અમેરિકાના પૂર્વ પ્રમુખો જ્યોર્જ બુશ, બરાક ઓબામા,જો બાઈડેન કે પછી રશિયાના રાષ્ટ્રપતિ વ્લાદીમીર પુતીન મનમોહનસિંહના બારે પ્રશંસક રહ્યા છે અને તેમની આર્થિક નીતિઓને વારે છાશવારે બિરદાવવાનું ક્યારેય ચૂક્યા ન હતા. એક અર્થશાસ્ત્રીથી લઈને નાણામંત્રી અને વડાપ્રધાન સુધીની ડૉ. મનમોહન સિંહની સફર કેવી રહી?
મનમોહન સિંહ અર્થતંત્રના ડૉક્ટર હતા
અર્થશાસ્ત્રના ડીફિલ ડૉ. મનમોહન સિંઘે આયોજન પંચમાં સહાયક સચિવથી માંડીને રિઝર્વ બેંકના ગવર્નર, આયોજન પંચના ઉપાધ્યક્ષ, નાણામંત્રી અને પછી વડાપ્રધાન સુધીના ધરમૂળથી ફેરફારો કર્યા. ડૉ. સિંહે 16 સપ્ટેમ્બર 1982ના રોજ આરબીઆઈ ગવર્નર તરીકેનો કાર્યભાર સંભાળ્યો અને 14 જાન્યુઆરી 1985 સુધી આ પદ પર રહ્યા. આરબીઆઈ ગવર્નર તરીકે ડો. સિંહના કાર્યકાળ દરમિયાન, બેંકિંગ ક્ષેત્રમાં ઘણા કાયદાકીય સુધારાઓ થયા, અર્બન બેંક વિભાગનો પાયો નાખવામાં આવ્યો અને આરબીઆઈ એક્ટમાં એક નવો પ્રકરણ ઉમેરવામાં આવ્યો. બેંકોની સ્વાયત્તતાના પક્ષમાં રહેલા ડૉ. સિંહે એવી જોગવાઈ કરી હતી કે બેંકોએ તેમની કુલ થાપણોના 36 ટકા સિક્યોરિટી બોન્ડના રૂપમાં સરકાર પાસે રાખવાની રહેશે. તેને SLR કહેવામાં આવે છે.
રાજીવ ગાંધીના નેતૃત્વવાળી સરકારે 1985માં ડૉ. મનમોહન સિંહને પ્લાનિંગ કમિશનના ઉપાધ્યક્ષ બનાવ્યા હતા. મનમોહન સિંહ, જેઓ 1987 સુધી આયોજન પંચના ઉપાધ્યક્ષ હતા, તેમણે ગ્રામીણ અર્થતંત્ર અને વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું. આરબીઆઈના ગવર્નર અને પ્લાનિંગ કમિશનના ડેપ્યુટી ચેરમેન તરીકે, ડૉ. સિંહે સુધારાવાદી પગલાં લીધા અને નાણા પ્રધાન તરીકે, જ્યારે 1990ના દાયકામાં દેશ આર્થિક સંકટના વમળમાં હતો, ત્યારે તેમણે એવા નિર્ણયો લીધા જેણે ભારતીય અર્થતંત્રનો ચહેરો સંપૂર્ણપણે બદલી નાખ્યો. મનમોહનના નિર્ણયોએ દેશને આર્થિક સંકટમાંથી બહાર લાવવામાં મોટો ફાળો આપ્યો અને નવા ભારતના નિર્માણનો પાયો નાખ્યો.
નાણામંત્રી તરીકેના તેમના પ્રથમ બજેટ ભાષણમાં ડૉ. સિંહે લાયસન્સ રાજ નાબૂદ કરવાની અને અર્થતંત્રને વિદેશી રોકાણ માટે ખોલવાની જાહેરાત કરી હતી. તેમણે ઉદારીકરણ, ખાનગીકરણ અને વૈશ્વિકીકરણના યુગની શરૂઆત કરી જેણે ભારતીય અર્થતંત્રની નસીબ અને ચિત્રને સંપૂર્ણપણે બદલી નાખ્યું. નાણાપ્રધાન તરીકે મનમોહન સિંહના નિર્ણયો ભારતીય અર્થતંત્રને પાટા પર લાવવામાં સફળ સાબિત થયા, જે નાદારીની આરે હતી. મનમોહન સિંહ મુશ્કેલ સમયમાં ભારતીય અર્થતંત્ર માટે ડૉક્ટર સાબિત થયા.
રાજકારણના ગેમ ચેન્જર
ડૉ.મનમોહન સિંહે રાજકારણમાં પ્રવેશ કર્યો ત્યારે મંડલ અને કમંડલના રાજકારણનો યુગ હતો. ડૉ. સિંહે મંડલ-કમંડલના રાજકારણમાં પણ વિકાસને આગવી રીતે સ્થાપિત કર્યો. રાજકારણના ગેમ ચેન્જર ડૉ. સિંહનો આ બદલાતો મોડ તેઓ વડાપ્રધાન પદ સુધી પહોંચ્યા ત્યાં સુધી ચાલુ રહ્યો. 2004માં જ્યારે મનમોહન સિંહ વડાપ્રધાન બન્યા ત્યારે ગઠબંધનની રાજનીતિ જોરમાં હતી. ઘટક પક્ષો વડા પ્રધાન અને અગ્રણી પક્ષ કરતાં સરકારમાં વધુ પ્રભુત્વ ધરાવતા હોવાનું માનવામાં આવતું હતું.
આવી સ્થિતિમાં પોતાના સાથી પક્ષોના વિરોધ અને સમર્થન પાછું ખેંચવાના દબાણ સામે ઝૂકવાને બદલે ડૉ.સિંહે સત્તા અને સત્તા દાવ પર લગાવીને અમેરિકા સાથેના નાગરિક પરમાણુ કરાર પર એક પગલું પીછેહઠ કરવાનો માર્ગ પસંદ કર્યો. મનમોહન સિંહની સરકારના કાર્યકાળમાં મહાત્મા ગાંધી રાષ્ટ્રીય ગ્રામીણ રોજગાર ગેરંટી, શિક્ષણનો અધિકાર, માહિતીનો અધિકાર, ખાદ્ય સુરક્ષા, આધાર કાર્ડ જેવા કાયદા આવ્યા અને સીધા રોકડ લાભોની વાત શરૂ થઈ.
મનમોહન સિંહની આગેવાની હેઠળની યુપીએ-1 સરકાર દરમિયાન આપવામાં આવેલી ખેડૂત લોન માફી પણ 2009ની લોકસભા ચૂંટણીમાં ગેમ ચેન્જર સાબિત થઈ હતી. 2009ની સામાન્ય ચૂંટણીમાં જીત સાથે, કોંગ્રેસના નેતૃત્વ હેઠળના ગઠબંધને સતત બીજી વખત સરકારની રચના કરી અને મનમોહન સિંહને પંડિત જવાહરલાલ નહેરુ પછીના પ્રથમ વડા પ્રધાન તરીકે પણ નામ આપવામાં આવ્યું હતું, જેમણે નેતૃત્વ કર્યા પછી સતત બીજી વખત સરકાર બનાવવાનો આદેશ મેળવ્યો હતો.
પાકિસ્તાનમાં થયો હતો
ડૉ. મનમોહન સિંહનો જન્મ 26 સપ્ટેમ્બર 1932ના રોજ અવિભાજિત ભારતના પંજાબ પ્રાંતના ગાહ ગામમાં થયો હતો, જે હવે પાકિસ્તાનનો ભાગ છે. ડોક્ટર સિંહે પ્રારંભિક શિક્ષણ ગાહ ગામની પ્રાથમિક શાળામાંથી કર્યું હતું. વિભાજન સમયે ડૉ.સિંહનો પરિવાર અમૃતસરમાં સ્થાયી થયો હતો. મનમોહન સિંહે પ્રારંભિક શિક્ષણ ગાહ ગામની પ્રાથમિક શાળામાંથી કર્યું હતું. વિભાજન સમયે ડૉ.સિંહનો પરિવાર અમૃતસરમાં સ્થાયી થયો હતો. મનમોહન સિંહે હિંદુ કોલેજ, અમૃતસરમાંથી અર્થશાસ્ત્રમાં બીએ ઓનર્સ અને એમએનો અભ્યાસ કર્યો અને પછી વધુ અભ્યાસ માટે બ્રિટન ગયા. મનમોહન સિંહે સેન્ટ જોન્સ કોલેજ, કેમ્બ્રિજ યુનિવર્સિટીમાંથી અર્થશાસ્ત્રનો અભ્યાસ કર્યો અને ઓક્સફર્ડ યુનિવર્સિટીની નફિલ્ડ કોલેજમાંથી અર્થશાસ્ત્રમાં ડીફિલ કર્યું
