India Justice Report 2025: ન્યાયની દોડમાં ઉત્તર ભારત કેમ રહી ગયું છે પાછળ?”
India Justice Report 2025 ભારતના લોકશાહી તંત્રમાં ન્યાયવ્યવસ્થાનું મહત્વનું સ્થાન છે. એક મજબૂત ન્યાયપ્રણાલી નાગરિકોના અધિકારોની રક્ષા કરે છે અને જાહેર વ્યવસ્થાની ખાતરી આપે છે. તાજેતરમાં પ્રકાશિત ઇન્ડિયા જસ્ટિસ રિપોર્ટ 2025 (IJR) એ ન્યાયપ્રણાલીના પાંચ મુખ્ય પાયાઓ — પોલીસ, જેલ, કાનૂની સહાય, ન્યાયતંત્ર અને માનવ અધિકાર — અંગે વિસ્તૃત અને તથ્યઆધારિત મૂલ્યાંકન રજૂ કર્યું છે. આ રિપોર્ટમાં ચોંકાવનારી વાત એ છે કે દક્ષિણ ભારતના રાજ્યો જેમ કે કર્ણાટક, તમિલનાડુ અને કેરળ આ તમામ માપદંડોમાં સતત આગળ રહ્યાં છે, જ્યારે ઉત્તર ભારતના રાજ્યો — ખાસ કરીને ઉત્તર પ્રદેશ, બિહાર, ઝારખંડ અને પશ્ચિમ બંગાળ — ઘણા માપદંડોમાં પાછળ રહી ગયા છે.
આ તફાવત માત્ર સાંખ્યિકી નથી, પણ દેશના ન્યાયપ્રવાહમાં ગંભીર વિસ્તારલક્ષી અસમાનતા દર્શાવે છે. દક્ષિણ ભારતની રાજ્યોમાં પોલીસનાં આધુનિકીકરણ, ન્યાયપ્રણાલીના ડિજિટલાઇઝેશન અને મહિલા ભાગીદારી પર વધુ ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે. તદ્દન વિરોધમાં, ઉત્તર ભારતમાં પોલીસ દળમાં મહિલા પ્રમાણ ઓછું છે, ન્યાયાધીશોની તીવ્ર અછત છે અને ટ્રાયલ પેન્ડિંગ કેસોમાં સતત વધારો જોવા મળે છે.
આ રિપોર્ટ દર્શાવે છે કે ન્યાયની ઉપલબ્ધિ દેશના દરેક નાગરિક માટે સમાન નથી. અનેક પછાત રાજ્યોમાં એક જ ન્યાયાધીશ પર હજારો કેસ હોવાને કારણે ન્યાયના વિલંબનું બોજું સામાન્ય નાગરિકો પર પડે છે. ઉપરથી, જેલોમાં ક્ષમતાથી વધુ કેદીઓની સ્થિતિ માનવ અધિકાર પર પ્રશ્નચિહ્ન ઉભું કરે છે.
IJR 2025 એ માત્ર આંકડાઓનો અહેવાલ નથી — તે એક ચેતવણી છે કે જો તાત્કાલિક અને સ્થિર સુધારાત્મક પગલાં લેવામાં નહીં આવે તો ન્યાયનો અભાવ દેશના લોકશાહી તંત્ર માટે એક ભવિષ્યનો ખતરો બની શકે છે. નવી ટેકનોલોજી, ટ્રાન્સપરન્સી અને મહિલા નેતૃત્વના ઉકેલો સાથે દેશમાં ન્યાયલક્ષી ફેરફાર શક્ય છે — પ્રશ્ન એ છે કે રાજકીય ઇચ્છાશક્તિ અને સંસ્થાગત પ્રતિબદ્ધતા કેટલી છે?
