Organic Cotton Farming: કપાસના પરંપરાગત વાવેતરમાં વધતી સમસ્યાઓ
Organic Cotton Farming: ઉત્તર ગુજરાતના અનેક જિલ્લાઓમાં કપાસ મુખ્ય રોકાણ પાક તરીકે ખેતીમાં સ્થાન પામે છે. તદ્દન શરૂઆતથી જ આ પાકની ખેતી પરંપરાગત રીતે રાસાયણિક ખાતરો અને જંતુનાશકો સાથે થાય છે. જોકે, હાલના સમયમાં આવા પદ્ધતિઓના ઘણા વિપરીત પરિણામો જોવા મળી રહ્યા છે – જેમ કે ઊંચો ખર્ચ, જમીનમાંથી ફળદ્રુપતાનું અવલોપન અને પર્યાવરણ તેમજ માનવ આરોગ્ય પર પડતા નકારાત્મક અસરો. આ બધાને અવગણીને હવે પ્રાકૃતિક ખેતી તરફ વળવાનું કૃષિજાગૃતિમાં વધારો થયો છે.
પ્રાકૃતિક ખેતી – કુદરતી સંસાધનો આધારિત મોડલ
પ્રાકૃતિક ખેતી એ એવી પદ્ધતિ છે જેમાં રાસાયણિક ખાતરો, જંતુનાશકો કે બહારથી ખરીદવામાં આવતા ઇનપુટ્સનો ઉપયોગ ન થતો હોય. તેના બદલે દેશી ગાયના છાણ, ગૌમૂત્ર, પાંદડા, પાકના અવશેષો અને જીવાણુઓ આધારિત ઉકેલો ખેતરમાં ઉપયોગમાં લેવાય છે. “જીવામૃત” જેવા દ્રાવણ જમીનમાં સૂક્ષ્મજીવોની સંખ્યા વધારતા હોવાથી ફળદ્રુપતા લાંબા ગાળે જળવાઈ રહે છે.
બીજ ઉપચાર અને વાવેતરની જાળવણી
પ્રાકૃતિક ખેતીમાં બીજ ઉપચાર માટે “બીજામૃત” વપરાય છે, જે બીજને રોગોથી સુરક્ષિત રાખે છે અને અનુકૂળ અંકુરણ માટે સહાયરૂપ બને છે. વાવેતર ચોમાસાની શરૂઆતમાં કરવામાં આવે છે જેથી વરસાદી પાણીનો પુર્ણ લાભ મેળવી શકાય. મલ્ચિંગ પદ્ધતિનો ઉપયોગ કરીને જમીનમાં ભેજ જાળવી શકાય છે અને નીંદણની વૃદ્ધિ રોકી શકાય છે.
પાકની વૃદ્ધિ અને પોષણ વ્યવસ્થા
કપાસ એક લાંબો પાક હોવાથી સમયાંતરે પોષણ આપવું જરૂરી બને છે. જીવામૃત અને ઘનજીવામૃતના નિયમિત છંટકાવથી છોડને પોષક તત્વો પ્રાપ્ત થાય છે અને રોગપ્રતિકારક શક્તિ પણ વધે છે. સાથે સાથે “માટી સંજીવ” જેવા પ્રવાહી ઘટકો જમીનના સ્વાસ્થ્યને જાળવવામાં સહાયરૂપ બને છે.
જીવાત નિયંત્રણ માટે કુદરતી ઉપાયો
જ્યારે જીવાતોનો પ્રકોપ થાય છે ત્યારે લીમડાનું તેલ, બ્રહ્માસ્ત્ર અથવા અગ્નિસ્ત્ર જેવા ઘરેલું ઉપાય ઉપયોગી બને છે. આ ઉપાયો ફાયદાકારક જીવાતોને નુકસાન ન કરતા હોવા છતાં હાનિકારક જીવાતોનો નાશ કરે છે. આ પદ્ધતિઓ પર્યાવરણને નુકસાન પહોંચાડતી નથી.
ઉત્પાદિત કપાસની ગુણવત્તા અને બજાર કિંમત
પ્રાકૃતિક ખેતીથી ઉગાડેલ કપાસમાં રસાયણનું અણમાત્ર પણ અસ્તિત્વ ન હોય તેથી તેની ગુણવત્તા ઊંચી રહે છે. ઓર્ગેનિક બજારમાં આવું કપાસ વધુ કિંમત મેળવે છે. જો ઉપજ સામાન્ય કરતા ઓછી પણ હોય, તો ઓછી ઇનપુટ કિંમતો અને ઊંચા વેચાણભાવના કારણે ખેડૂતને એકંદરે લાભ થાય છે.
પ્રાકૃતિક પદ્ધતિ ખેડૂતને માત્ર ખર્ચ બચાવવાનું સાધન નથી, પણ લાંબા ગાળે જમીન અને પર્યાવરણને સ્વસ્થ રાખતી ખેતી પદ્ધતિ છે. આવો, આપણે પણ કુદરતી ખેતી તરફ આગળ વધીને ખેતીને વધુ ટકાઉ અને લાભદાયી બનાવીએ.
