Guru Purnima 2025: ગુરુ દીક્ષા શા માટે લેવી જરૂરી છે અને કોને ગુરુ બનાવવા અને તેના ફાયદા
Guru Purnima 2025: જ્ઞાન મેળવવા માટે, ગુરુ પાસે નમ્રતાથી જાઓ, તેમને પ્રશ્નો પૂછો, તેમની સેવા કરો. તત્વદર્શી ગુરુ તમને આત્મજ્ઞાન આપશે. ગુરુ વિના આત્મજ્ઞાન અશક્ય છે. આત્માનો અનુભવ ફક્ત પુસ્તકો વાંચીને થઈ શકતો નથી, ફક્ત ગુરુ જ આપણને માર્ગદર્શન આપી શકે છે.
Guru Purnima 2025: દર વર્ષે અષાઢ માસના શુક્લ પક્ષની પૂર્ણિમા તિથીએ ગુરુ પૂર્ણિમા ઉજવાય છે. આ વર્ષે આ પવિત્ર પર્વ 10 જુલાઈએ મનાવાશે.
આ તહેવારના પ્રસંગે, આજના લેખમાં આપણે જાણીશું જાણીતા જ્યોતિષાચાર્ય પાસેથી કે:
- ગુરુ દીક્ષા કેમ આવશ્યક છે?
- કોને ગુરુ બનાવવો જોઈએ અને કોને નહિ?
- ગુરુ દીક્ષા મેળવવાથી કયા લાભ થાય છે?
આ તમામ મુદ્દાઓ આત્મિક વિકાસ અને આધ્યાત્મિક જીવન માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે. સાચા ગુરુના માર્ગદર્શનથી જ જીવનમાં શાંતિ, સંસ્કાર અને સુધારો આવે છે.
ગુરુ દીક્ષા લેવી શા માટે જરૂરી છે?
પંડિત કહે છે કે ‘ગુ’ નો અર્થ છે અંધકાર અને ‘રુ’ નો અર્થ છે પ્રકાશ. એટલે કે જે વ્યક્તિ આપણને અંધકારથી પ્રકાશ તરફ લઈ જાય, અજ્ઞાનને દૂર કરી જીવનમાં જ્ઞાનનો પ્રકાશ લાવે – તેને ગુરુ કહેવામાં આવે છે.
તેથી ગુરુ દીક્ષા લેવી અત્યંત જરૂરી છે, કારણ કે ગુરુ પોતાની આધ્યાત્મિક શક્તિ દ્વારા શિષ્યના પૂર્વજન્મના દોષ અને કસૂટાઓને નષ્ટ કરે છે અને તેની આત્માને ઉન્નતિશીલ બનાવે છે.
આમ ગુરુ દીક્ષા શિષ્યના આંતરિક શૂદ્ધિ અને આધ્યાત્મિક વિકાસ માટે અગત્યની માની છે.
ગુરુદેવનું મહત્ત્વ અને દીક્ષા શા માટે લેવી જરૂરી છે?
તમને જણાવી દઈએ કે ગુરુ માત્ર કોઈ માનવી પૂરતો સીમિત નથી. ગુરુ એ એક દિવ્ય ચેતન પ્રવાહ છે, જે ઇશ્વરના અંશરૂપે કાર્ય કરે છે. જે શિક્ષક પરીક્ષા લઈને પાસ-ફેઇલ કરે છે અને જે શિક્ષક ભટ્ઠી પર બેસાડી ભણાવે છે – બંને શિક્ષક છે, પણ ગુરુ એ ચેતનાનું એવું સ્વરૂપ છે, જે શિષ્યમાં શિસ્ત, સંયમ અને આધ્યાત્મિક ઊર્જાનો સંચાર કરે છે.
ગુરુ એવી ચેતનાત્મક શક્તિ છે, જે શિષ્યના જીવનમાં સંસ્કાર સ્થાપે છે, તેણે શિષ્યની શક્તિઓને યોગ્ય દિશામાં પ્રવૃત્ત બનાવવી હોય છે.
તેથી ગુરુ તરીકે આવી ચેતનાને માને, તે શ્રદ્ધાપૂર્વક સ્વીકારી, અને જીવનમાં અમલમાં મુકવી જોઈએ.
દીક્ષા શા માટે લેવી જરૂરી છે?
ગુરુ દ્વારા આપવામાં આવતો મંત્ર માત્ર શબ્દ નથી – તે એક ઊર્જાપૂર્વક સ્નેહભરી ચેતનાનો સંદેશ હોય છે.
શાસ્ત્રો કહે છે કે ગુરુના મંત્ર વિના જપ કરવાથી એટલું ફળ મળતું નથી જેટલું ગુરુદીક્ષા લઈને કરેલા જપથી મળે છે.
ગુરુ દીક્ષા પછીના લાભો:
આત્માની અંદરનાં વિકારો નષ્ટ થાય છે.
ચંચળતા અને અસ્થિરતા ઘટે છે.
આત્મ-ઉન્નતિનો માર્ગ ખુલે છે.
જીવનમાં શાંતિ, શિસ્ત અને ઈશ્વરપ્રેમ વિકસે છે.
સારો ગુરુ કોણ બનવો જોઈએ?
એમના વિષે પણ કહેવામાં આવ્યું છે કે જે આત્મસ્ફુર્તિથી પવિત્રતા, જ્ઞાન અને ઉદ્ધાર તરફ દોરી શકે, એવો સાચો ગુરુ સ્વીકારવો જોઈએ. ગુરુ માત્ર પઠન કરાવનારો નહીં, પણ જીવંત ઉર્જા, દયાભાવ અને શિષ્યના પરિવર્તન માટે સમર્પિત હોવો જોઈએ.
ગુરુ દીક્ષા નું મહત્વ – શાસ્ત્રો અને ગ્રંથોમાંથી શ્રેષ્ઠ ઉદ્ધરણો સાથે
ગુરુ દીક્ષા વિશે શિવ મહાપુરાણ, ગુરુ ગીતા, ભગવત પુરાણ, મુંડકોપનિષદ, યોગ વસિષ્ઠ જેવા અનેક પવિત્ર ગ્રંથોમાં વિશદ રીતે સમજાવાયું છે.
ભગવદ્ ગીતા અધ્યાય 4 શ્લોક 34 માં શ્રી કૃષ્ણ કહે છે:
“तद्विद्धि प्रणिपातेन परिप्रश्नेन सेवया।
उपदेक्ष्यन्ति ते ज्ञानं ज्ञानिनस्तत्त्वदर्शिनः॥”
અર્થાત્: “જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે વિનમ્રતાથી ગુરુની શરણમાં જાવ, પ્રશ્ન કરો અને તેમની સેવા કરો. તત્વ દર્શી ગુરુ તમને આત્મજ્ઞાન આપશે.“
ગ્રંથો શું કહે છે?
શિવ મહાપુરાણ અનુસાર, ગુરુ એ શિવસ્વરૂપ છે. ગુરુ વિના કોઈ પણ તત્વજ્ઞાન પ્રાપ્ત કરી શકાતું નથી.
મુંડકોપનિષદ માં લખ્યું છે કે શિષ્યને આત્મસાક્ષાત્કાર માટે યોગ્ય ગુરુની પાસે જઈને દીક્ષા લેવી આવશ્યક છે.
ભગવત પુરાણ અને યોગ વસિષ્ઠ એ પણ જણાવી છે કે માત્ર પુસ્તકો વાંચવાથી નહિ, પરંતુ જીવંત ગુરુ દ્વારા મળેલી દીક્ષા અને માર્ગદર્શનથી જ આત્મબોધ થાય છે.
સારાંશરૂપે:
ગુરુ વગર આત્મજ્ઞાન મેળવવું અશક્ય છે. ગુરુ દીક્ષા એ માત્ર કોઈ મંત્રનું ઉચ્ચારણ નહિ પણ આધ્યાત્મિક જીવનના દ્વાર ખોલવાનું ચાવી છે.
ગુરુ એવા શિક્ષક છે જે શરીર નહિ, આત્માને પણ જીવિત કરે છે.
જ્યાં શિષ્યની ભાવના હોય અને ગુરુની કૃપા મળે, ત્યાંજ સાચી આત્મિક ઉન્નતિ શક્ય બને છે.
ૐ ગુરુર્બ્રહ્મા ગુરુર્વિષ્ણુઃ, ગુરુરદેવો મહેશ્વરઃ।
ગુરુઃ સાક્ષાત્પરબ્રહ્મ, તસ્મૈ શ્રી ગુરવે નમઃ ॥૧॥
અખંડમંડલાકારં વ્યાપ્તં યેન ચરાચરમ્।
તત્પદં દર્શિતં યેન તસ્મૈ શ્રી ગુરવે નમઃ ॥૨॥
ભાવાર્થ
ગુરુ બ્રહ્મા છે, ગુરુ વિષ્ણુ છે અને ગુરુ મહેશ્વર છે. ગુરુ પરબ્રહ્મ છે – એવા પરમ તત્ત્વરૂપ ગુરુને હું નમસ્કાર કરું છું.
જે ગુરુએ મને એ તત્વ દર્શાવ્યું છે જે આખા જગતને – ચાલતાં અને અચળ વસ્તુઓને વ્યાપ્ત કરે છે, એવા ગુરુને હું વંદન કરું છું.
વિશેષ અર્થ:
ગુરુ એ કોઈ સામાન્ય વ્યકતિ નહીં, પરંતુ ત્રિમૂર્તિઓ (બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ) ના તત્ત્વનો જ પ્રતીક છે.
તેમજ, ગુરુ દીક્ષા એ અધ્યાત્મિક યાત્રાની શરૂઆત છે – જે ચિત્તને શુદ્ધ કરે છે અને આત્મા તરફ લઈ જાય છે. ગુરુના માર્ગદર્શનથી જ શિષ્યનો અધ્યાત્મિક ઉદ્ભવ થાય છે.
- ગુરુ જ અંધકારમાંથી પ્રકાશ તરફ લાવનારા છે – અને તે પ્રકાશ છે સત્યનો, આત્મજ્ઞાનનો અને પરમ શાંતિનો.
- ગુરુના દ્રારા મળેલો મંત્ર માત્ર શબ્દ નથી – તે ચેતન શક્તિ છે, જે શિષ્યના જીવનમાં ક્રાંતિ લાવે છે.
તસ્મૈ શ્રી ગુરવે નમઃ – આવા દિવ્ય ગુરુને સહસ્ત્ર વંદન.
ગુરુ કોણ હોવો જોઈએ?
જ્યોતિષાચાર્ય જણાવે છે કે, એ વ્યક્તિ જે શાસ્ત્રો, વેદો, ઉપનિષદો, ગીતા અને પુરાણોનો જ્ઞાન ધરાવે છે અને જેને પોતાની આત્માનો અનુભવ થયો હોય, જેમનું આચરણ નિષ્કલંક અને વ્યવહાર સરળ હોય, લોભ, ક્રોધ અને મોહથી રહિત હોય અને જે પોતાના શિષ્યોમાં ભેદ ન કરે – એવા ગુરુને પસંદ કરવો જોઈએ.
તેવી વ્યક્તિઓ જેમના હૃદયમાં દયાળુપણું અને કરુણા હોય અને જે પોતાના શિષ્યોના કલ્યાણ માટે કટિબદ્ધ હોય – તે સાચા અર્થમાં ગુરુ કહેવાય. ગુરુ કોઈ પણ પરંપરા– વૈષ્ણવ, શૈવ, અદ્વૈત, નાથ, સિદ્ધ વગેરે – સાથે સંકળાયેલા હોઈ શકે છે.
કોને ગુરુ નહીં બનાવવા જોઈએ?
ગીતા અને ગરુડ પુરાણના આધાર પર કહેવામાં આવ્યું છે કે લોભી, ક્રોધી, મૂર્ખ, અજ્ઞાનીઓ અને માત્ર દેખાડો કરનારા વ્યક્તિઓને ગુરુ બનાવવો નહીં જોઈએ.
આવા લોકો, જેમણે માત્ર ચમત્કાર બતાવવા, ડર જમાવવા અને પૈસા ઉઘરાવવાની ભાવના હોય – તે ગુરુ નહીં, પણ અધોગતિ તરફ દોરનાર હોય છે. આવા વ્યક્તિઓથી હંમેશાં દૂર રહેવું.
ભગવાનને પણ ગુરુ બનાવી શકાય છે
જો તમારી પાસે કોઇ માનવ ગુરુ નથી અથવા કોઈ વ્યક્તિ પર વિશ્વાસ નથી, તો ભગવાન શિવ, શ્રીકૃષ્ણ કે હનુમાનજીને પણ ગુરુ સ્વરૂપે સ્વીકારી શકાય છે.
આપણે ભગવાનને જ ગુરુ માનીને સાધના શરૂ કરી શકીએ છીએ – આથી પણ આત્મશાંતિ અને માર્ગદર્શન મળતું રહે છે.
ગુરુ દીક્ષા લેવાના લાભો
ગુરુ દ્વારા મળેલો મંત્ર માત્ર શબ્દ નથી, તે ચૈતન્ય છે – જે ચિત્તને શુદ્ધ કરે છે.
આ આત્મ-ઉન્નતિ તરફ એક પગલું છે.
ગુરુની કૃપાથી પૃથ્વીજનમના કર્મો ભસ્મ થાય છે.
ગુરુના માર્ગદર્શનથી આત્મજાગૃતિ થાય છે અને સાધનામાં સ્થિરતા મળે છે.
વિના ગુરુ સાધના કરવાથી ભટકાવ શક્ય છે – તેથી ગુરુ આવશ્યક છે.
મહાકવિ કબીરદાસજીના શબ્દોમાં:
“गुरु गोविंद दोऊ खड़े, काके लागू पांव,
बलिहारी गुरु आपनो, जिन गोविंद दियो बताय..“
અર્થાત્, જ્યારે ગુરુ અને ભગવાન બંને સામે ઉભા હોય, ત્યારે કાને વંદન કરવો? તો હું ગુરુને વંદન કરું, કેમ કે એમણે જ મને ભગવાન તરફ દોરી દીધા.
