Biochar solution for soil improvement: બાયોચરથી વધારો જમીનની ફળદ્રુપતા, ખેડૂતો માટે સરળ ઘરે બનાવવાની રીત
Biochar solution for soil improvement: બાયોચર એ કોલસા સમાન એક મહત્વપૂર્ણ ઔદ્યોગિક સામગ્રી છે, જેમાં ભારે પ્રમાણમાં કાર્બન હાજર હોય છે. કૃષિ અને વનજ ઢોરવાળા કચરાને—જેને બાયોમાસ કહેવામાં આવે છે—નિયંત્રિત પદ્ધતિ ‘પાયરોલિસિસ’ દ્વારા ઉચ્ચ તાપમાને ઓક્સિજનની ઓછી હાજરીમાં બાળીને બાયોચર બનાવવામાં આવે છે.
ભૌતિક રીતે બાયોચર કાળું, અતિ છિદ્રાળુ, ખૂબ હલકું અને વિશાળ સપાટી વિસ્તાર ધરાવતું હોય છે. એ જમીનમાં સૂક્ષ્મ જીવાણુ પ્રવૃત્તિ, પાણીની જાળવણી અને પોષક તત્ત્વોની ઘનતા વધારવામાં ખૂબ ઉપયોગી સાબિત થાય છે. આ કારણે ખાતરો અને રાસાયણિક દવાઓનો ખર્ચ ઘટે છે.
ઘરમાં બાયોચર બનાવવાની સરળ પદ્ધતિ:
- બાયોમાસ એકત્રિત કરો – સૂકા કાર્બનિક પદાર્થો જેમ કે લાકડાના ટુકડડાઓ, પાકના અવશેષો અને પાંદડા ભેગાં કરો.
- સામગ્રી સુકાવો – પાયરોલિસિસ વધુ અસરકારક બને તે માટે સામગ્રીને સારી રીતે સુકવો.
- ભઠ્ઠી તૈયાર કરો – ઓક્સિજન ઓછું રહે તે માટે ધાતુના ડ્રમ કે જમીનમાં ખાડો બનાવો.
- પાયરોલિસિસ કરો – સામગ્રી સળગાવો અને ઓક્સિજનની મર્યાદિત ઉપલબ્ધિમાં ધૂંધાવો, જેથી તે બાયોચર બની જાય.
- ઠંડુ કરીને સંગ્રહ કરો – આગ બંધ કરો, બાયોચરને ઠંડુ થવા દો અને ઉપયોગ માટે રાખો.
બાયોચરના મુખ્ય લાભો:
- માટી સુધારણા – બાયોચર માટીમાં હવાના પ્રવાહ, પાણીની જાળવણી અને પોષક તત્ત્વોની ઉપલબ્ધતા વધારશે. તે એસિડિટી અને ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જનમાં ઘટાડો કરે છે, જેના પરિણામે પાકની ઉપજ અને છોડના આરોગ્યમાં સુધારો થાય છે.
- કાર્બન સિકવેસ્ટ્રેશન – બાયોચર જમીનમાં સદીઓ સુધી સ્થિર રહી શકે છે અને કાર્બનને બાંધીને રાખે છે, જે ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઘટાડવા માટે સહાયક છે.
- પાણી શુદ્ધિકરણ અને જમીન પુનઃસર્જન – તેના અતિછિદ્રાળુ માળખાને કારણે, બાયોચર પાણીના પ્રદૂષકોને શોષી લે છે અને ક્ષીણ થયેલી જમીનને પુનઃસજીવિત કરે છે.
ભારતમાં બાયોચરના ઉપયોગની વિશાળ સંભાવના
ભારત જેવો કૃષિપ્રધાન દેશ, જ્યાં બાયોમાસની ભરમાર છે અને જમીનની ગુણવત્તા સુધારવાની જરૂર છે, ત્યાં બાયોચર ઉપયોગી અને સસ્તું વિકલ્પ બની શકે છે. તે માત્ર પાકની ઉપજ વધારવાનું સાધન નહીં, પરંતુ રાસાયણિક ખાતરો પરની નિર્ભરતા ઘટાડે છે અને પર્યાવરણ માટે પણ લાભદાયી છે.
અભ્યાસો દર્શાવે છે કે બાયોચરનો વ્યાપક ઉપયોગ ભારતને તેના ગ્રીનહાઉસ ગેસ ઉત્સર્જન ઘટાડવા અને ક્લાઇમેટ ચેન્જ સામે ઝઝૂમવામાં મદદરૂપ સાબિત થઈ શકે છે.
