Cage fish farming: ભારત માટે સમુદ્રી ખેતીની નવી આશા
Cage fish farming: માછલી ઉત્પાદનમાં આત્મનિર્ભર બનવાના ભારતના પ્રયત્નોમાં દરિયાઈ પાંજરા પદ્ધતિ મુખ્ય યોગદાન આપી શકે છે. આ પદ્ધતિ માત્ર ખાદ્ય જરૂરિયાતો પૂરાં કરવા માટે નથી, પરંતુ નિકાસના નવા રસ્તાઓ ખોલી શકે છે અને માછીમારો માટે નોકરીઓના દ્ધાર પણ ઊઘાડે છે. જેમ કે વૈશ્વિક સ્તરે અનેક દેશોએ આ ટેકનીક અપનાવી છે, એમ ભારતમાં પણ તે દ્રઢ રાજકીય ઇરાદા અને વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિકોણ સાથે અમલમાં મૂકવામાં આવે તો, 2030 સુધીમાં માછલી ઉત્પાદનના મહત્વાકાંક્ષી લક્ષ્યો હાંસલ કરી શકાય.
શું છે દરિયાઈ પાંજરા ખેતી?
દરિયાઈ પાંજરામાં ખેતી એ એવી પદ્ધતિ છે જેમાં સમુદ્રના પાણીમાં વિશેષ પ્રકારના પાંજરા સ્થાપી તેમાં માછલી ઉછેરવામાં આવે છે. આ પાંજરા સ્થિર કે તરતા હોય શકે છે અને તેમાં કોબિયા, પોમ્પાનો, સીબાસ, ગ્રુપર્સ જેવી દરિયાઈ માછલીઓ ઉછેરી શકાય છે. પાંજરાની રચના એ રીતે થાય છે કે તેમાં ઊંડાઈ, પ્રકાશ અને ખોરાકનું સંતુલન જાળવી શકાય. આ કારણે પાંજરામાં ઊછેરવામાં આવતી માછલીઓનું સ્વાસ્થ્ય વધુ સારું રહે છે અને ઉત્પાદન વધુ થાય છે.
ભારતના દરિયાઈ પાંજરા માટે અનુકૂળ પરિસ્થિતિ
ભારત પાસે લગભગ 8,118 કિમી લાંબો દરિયાકિનારો છે. આ સાથે જ દરિયાકાંઠાના રાજ્યઓમાં લાખો માછીમારો રોજગારી મેળવતા છે. જો કે, પાંજરા પદ્ધતિ હજી ખૂબ પ્રારંભિક તબક્કે છે. હાલમાં લગભગ 1,500 પાંજરાથી 1,500 ટન ઉત્પાદન થતું હોવાનું માનવામાં આવે છે, જે પ્રમાણમાં ખૂબ ઓછું છે. આ ક્ષેત્રીય વિસ્તરણને ધ્યાને લેતા, તેના ઉપયોગમાં આપાતી ઊર્જા અને માર્ગદર્શન વધારવાનું મહત્વ છે.
પાંજરા પદ્ધતિના મુખ્ય લાભો
દૃશ્યમાન નિયંત્રણ: પાંજરામાં ઉછેરતી માછલીઓનું વ્યવસ્થિત નિરીક્ષણ શક્ય છે, જે રોગચાળો રોકવામાં મદદ કરે છે.
કમ ખર્ચાળ વિકલ્પ: પરંપરાગત માછીમારી પદ્ધતિની તુલનામાં ઓછા મૂડી ખર્ચમાં કાર્યક્ષમ ઉછેર થાય છે.
સરળ પકડ: નિયંત્રિત વાતાવરણના કારણે માછલીઓને પકડવી વધુ સરળ બને છે.
ઉચ્ચ ઉત્પાદન: ચોક્કસ સ્તરે ઉછેર થવાથી પ્રતિ પાંજરામાં 4-5 ટન સુધીનું ઉત્પાદન શક્ય બને છે.
રોજગારી સર્જન: આ નવીન પદ્ધતિ માછીમારોને નવી આવકનો સ્ત્રોત આપી શકે છે.
યોગ્ય સ્થળ પસંદગીનું મહત્વ
દરિયાઈ પાંજરા ગોઠવતી વખતે નિષ્ણાતો કેટલીક જગ્યાઓ ટાળવા સલાહ આપે છે, જેમ કે:
નૌકાવહી વિસ્તારો
દરિયાઈ રક્ષણ વિસ્તારો
ઔદ્યોગિક ગંદા પાણીના પ્રવાહ વિસ્તાર
બંદરો અને માછલી ઉતારણ કેન્દ્રો
સંવેદનશીલ કોસ્ટલ ઝોન
પાંજરા ડિઝાઇન અને માછલીઓની ઘનતા
પાંજરા સામાન્ય રીતે ગોળાકાર અથવા ચોરસ હોય છે—પ્રમાણે 6 મીટર વ્યાસ અને 4 મીટર ઊંડાઈ. પાંજરા બહારથી શિકારી જાળીથી ઘેરવામાં આવે છે અને અંદરથી પક્ષીઓથી રક્ષા માટે વિશિષ્ટ જાળી હોય છે.
પાંજરામાં ઉછેર માટે અનુકૂળ પ્રજાતિઓ અને તેમની ઘનતા નીચે મુજબ હોય છે:
કોબિયા: 15-20 માછલીઓ/ઘન મીટર
પોમ્પાનો: 25-30 માછલીઓ/ઘન મીટર
સીબાસ: 20-25 માછલીઓ/ઘન મીટર
ભવિષ્ય માટે દિશા
ભારત માટે દરિયાઈ પાંજરા ખેતી માત્ર ઉત્પાદન વધારવાનો સાધન નથી, પરંતુ દરિયાઈ અર્થતંત્રમાં સશક્ત ભવિષ્યનું નિર્માણ પણ છે. યોગ્ય નીતિ, માર્ગદર્શન અને ટેક્નિકલ તાલીમથી આ ક્ષેત્રને વ્યાપારી દૃષ્ટિકોણથી વધુ મજબૂતી આપવામાં આવી શકે છે.
