From IT to Indigenous Seeds: સૌમ્યા બાલાસુબ્રમણ્યમની અનોખી યાત્રા, ITમાંથી ખેતીના બીજ સુધી
From IT to Indigenous Seeds: સૌમ્યા બાલાસુબ્રમણ્યમનું જીવન એ પ્રેરણાદાયક યાત્રા છે – એક એવી યાત્રા જેમાં કોર્પોરેટ કારકિર્દી છોડી, ખેતરોમાં ઉતરી ગઈ અને લાખો લોકો માટે પરિવર્તનનો પથ પ્રગટાવ્યો. ખેડૂત પરિવારમાં જન્મેલી સૌમ્યાએ B.Tech કર્યા બાદ IT ક્ષેત્રમાં કામ કર્યું, પરંતુ તેનું મન ક્યાંક બીજ અને માટી વચ્ચે અટવાઈ ગયું હતું. ખેતીની પડતર સ્થિતિ અને ખોરાકની મૂળ પરતથી જોડાવા માટે તેણે મોટો નિર્ણય લીધો – પોતાનું ટેકનીકલ જીવન પાછળ મૂકી ટાટા ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ સોશિયલ સાયન્સિસ (TISS), મુંબઈમાં સામાજિક કાર્યનો અભ્યાસ શરૂ કર્યો.
જૂના બીજ શોધવાની યાત્રા
અભ્યાસ બાદ સૌમ્યાએ એક અસાધારણ માર્ગ પસંદ કર્યો. આઠ વર્ષ સુધી તેણે ભારતના નાના ગામડાઓમાં ભટકી, હિમાલયથી લઈને કેરળ સુધી. તેનો હેતુ એક હતો – ભૂલી ગયેલા, લુપ્ત થતી જાતિના બીજ શોધવાનું. ઉત્તર ભારતના એક ગામમાં જ્યારે એક વૃદ્ધ મહિલાએ 40 જાતના રાજમાની ઓળખ આપી, ત્યારે સૌમ્યાએ ઊંડાણપૂર્વક સમજ્યું કે બીજ માત્ર પાક માટે નહીં, પણ પોષણ, આબોહવા સ્થિરતા અને સંસ્કૃતિના વારસાની ચાવી છે.
હૂગા સીડ્સ: એક સામાજિક ચળવળ
આ વિચારધારાથી જન્મ્યું હૂગા સીડ્સ, એક સામાજિક ઉપક્રમ જે કેરળ, કર્ણાટક અને તમિલનાડુના નાના ખેડૂતો સાથે કામ કરે છે. અહીં ખેડૂતોએ પોતાનાં બીજ જાળવવાની, પરંપરાગત જાતો ઉગાડવાની અને ખેતરમાંથી પોતે જ આજીવિકા મેળવવાની તાલીમ મળે છે. હૂગાના ભંડારમાં એવા અનોખા બીજ છે – જેમ કે કાળા ગાજર, હવામાં ઉગતા બટાકા અને વિવિધ સ્વાદવાળા 18 પ્રકારના રીંગણ – જે આજના સુપરમાર્કેટમાં જોવા પણ મળતા નથી.
બાળકોમાં બીજના સંસ્કારનું વાવેતર
સૌમ્યાનું મિશન ફક્ત ખેડૂતો પૂરતું સીમિત નથી. તેણીએ દેશનો પહેલો સ્કૂલ સીડ ક્લબ શરૂ કર્યો છે, જેનાથી બાળકો બીજ સાચવવા, ધરતી સાથે જોડાવા અને પરંપરાગત ખેતી પદ્ધતિઓને સમજવા પ્રેરાય છે. આ રીતે, તે આગામી પેઢીને ‘બીજ રક્ષકો’ બનાવી રહી છે.
પડકારો વચ્ચે પણ અડગ દૃઢતા
ખેતી અને બીજ સંરક્ષણના ક્ષેત્રમાં મહિલાનું સ્થાન મેળવવું સહેલું નહતું. ઘણા ગામોમાં મહિલાને ખેડૂત માનવામાં પણ આવતી ન હતી. પરંતુ સૌમ્યાની નિષ્ઠા અને શૈક્ષણિક પૃષ્ઠભૂમિએ તેને સામે આવતાં અવરોધોને પાર કરવા શક્તિ આપી. આજે, તે એ માટે ઓળખાય છે કે ખેતીમાં મહિલાઓ પણ નેતૃત્વ કરી શકે છે અને પરિવર્તન લાવી શકે છે.
વૈશ્વિક ફલક પર હૂગા સીડ્સ
હૂગા સીડ્સનું કામ આજે વિશ્વ પ્લેટફોર્મ પર માન્યતા મેળવી રહ્યું છે. ક્લાઈમેટ-યૂ જેવી વૈશ્વિક સંસ્થાની સાથે સૌમ્યાનું સહયોગ છે, જ્યાં તેણે પરંપરાગત બીજ અને ભારતીય ખેડૂતોની વાર્તાઓ લંડનમાં રજૂ કરી. આ દર્શાવે છે કે સ્થાનિક પહેલો કેવી રીતે વૈશ્વિક પરિવર્તન માટે માર્ગદર્શક બની શકે છે.
ભવિષ્ય માટેના બીજ
સૌમ્યાએ અત્યાર સુધીમાં 200થી વધુ પરંપરાગત જાતિના બીજ બચાવ્યા છે અને હજારો ખેડૂતો તથા વિદ્યાર્થીઓને તાલીમ આપી છે. પણ તેના માટે આ તો શરૂઆત જ છે. તે માને છે, “બીજ બચાવવું એટલે ભવિષ્ય બચાવવું.” હૂગા સીડ્સના દરેક બિયારણમાં એક નવી આશા, એક નવી શક્યતા છુપાયેલી છે – જે વધુ પોષણયુક્ત, સ્થિર અને સંવેદનશીલ વિશ્વ તરફ લઈ જાય છે.
