Red flour beetle: ICAR-IARI દ્વારા વિકસિત CAPS આધારિત DNA પરીક્ષણ
Red flour beetle: અનાજમાં નુકસાન કરતી ખતરનાક જીવાતોમાં સૌથી ખતરનાક માનાતી લાલ ફ્લોર બીટલ (ટ્રિબોલિયમ કાસ્ટેનિયમ) હવે ખેડૂતો માટે એક મોટો પડકાર બની ગઈ છે. ખાસ કરીને લોટ, ચોખા, દાળ જેવી સૂક્ષ્મ ખાદ્ય પદાર્થીઓમાં તેનો ઉપદ્રવ વધારે જોવા મળે છે. દરેક વર્ષે ભારતમાં અનેક ટન અનાજ ફૂલોને જેમ જીવાતની બલિ ચડી જાય છે. પરંતુ હવે એક નવી ટેકનોલોજી એટલે કે DNA પરીક્ષણ આવી સમસ્યાનું સમયસર નિદાન આપી રહી છે.
કેમ બને છે જીવાત ફોસ્ફાઇનથી અપ્રભાવિત?
જ્યારે એક જ પ્રકારના રસાયણનો વારંવાર ઉપયોગ થાય છે, ત્યારે તે જંતુઓ પોતાની દેહરચનાને બદલી દે છે. લાલ લોટના ભમરા હવે ફોસ્ફાઇન ગેસ સામે પ્રતિરોધક (resistant) બની ગયા છે. એટલે કે, જો જુના ઉપાયો અપનાવશો તો જીવાત મરશે નહીં અને અનાજ બગડશે. આવી સ્થિતિમાં નવી ચકાસણી પદ્ધતિ જરૂરિયાત બની છે.
ICAR-IARI દ્વારા વિકસાવવામાં આવી નવી “DNA test” પદ્ધતિ
નવી દિલ્હી સ્થિત ભારતીય કૃષિ સંશોધન સંસ્થા (ICAR-IARI) ના વૈજ્ઞાનિકોએ CAPS માર્કર આધારિત એક ખાસ DNA પરીક્ષણ પદ્ધતિ વિકસાવી છે. આ ટેસ્ટ થકી આપણે જાતે જાણી શકીએ છીએ કે લાલ લોટના ભમરા ફોસ્ફાઇન પ્રતિકારક છે કે નહીં – અને તે પણ માત્ર થોડી કલાકોમાં.
આ નવી “DNA test” પદ્ધતિના મુખ્ય ફાયદા
તરત ઓળખ – હવે નક્કી કરો કે જીવાત પર ફોસ્ફાઇન અસરકારક છે કે નહીં
રસાયણોનો ખોટો ઉપયોગ અટકે – માત્ર જરૂરી હોય ત્યારે જ દવા છાંટો
અનાજને સુરક્ષિત રાખે – યોગ્ય પગલાં વહેલા લેવાથી અનાજ બગડતું નહીં
પર્યાવરણીય અસર ઘટે – ઓછા રસાયણો, ઓછો દૂષણ
OneICAR અભિયાન અને કૃષિ ટેકનોલોજીનો નવો યુગ
આ DNA ટેસ્ટ ટેકનોલોજી ભારત સરકારના OneICAR અભિયાનનો મહત્વનો ભાગ છે, જે કૃષિમાં વૈજ્ઞાનિક અને ટેકનોલોજીકલ સુધારા લાવવામાં સહાયક છે. જેના દ્વારા માત્ર ખેતરમાં નહીં, પરંતુ અનાજ સંગ્રહની સલામતી પણ વધુ મજબૂત બની રહી છે.
લાલ ફ્લોર બીટલ જેવી સૂક્ષ્મ પણ વિનાશકારી જીવાત સામે લડવા માટે હવે ખેડૂતો પાસે વધુ સમજદારીથી નિર્ણય લેવાની તક છે. CAPS આધારિત DNA test પદ્ધતિ ના કારણે હવે ખોટા દવાઓના ખર્ચને બચાવી શકાય છે અને અનાજની ગુણવત્તા અને સંગ્રહ ક્ષમતા બંનેમાં સુધારો શક્ય બન્યો છે. આ એક એવું હથિયાર છે જે આપણા ખેતરો, અનાજ ભંડાર અને આખા ખાદ્ય શૃંખળા માટે કલ્યાણકારી બની શકે છે.
