બહુલા ચતુર્થી વ્રત અને કથા: પુત્રના રક્ષણ અને સુખ અને સમૃદ્ધિનો તહેવાર
હિંદુ પંચાંગ પ્રમાણે ભાદરવા માસના કૃષ્ણ પક્ષની ચતુર્થી તિથિને બહુલા ચતુર્થી અથવા સંકષ્ટી ચતુર્થી કહેવાય છે. વર્ષ દરમિયાન આવતી મુખ્ય ચાર ચતુર્થીઓમાંની એક આ ચતુર્થીને સંતાનની દીર્ઘાયુષ્ય અને સુખ-સમૃદ્ધિ માટે વિશેષ માનવામાં આવે છે. આ વર્ષે બહુલા ચતુર્થી 12 ઓગસ્ટ 2025ના રોજ ઉજવાશે.
આ દિવસે ભગવાન ગણેશ અને ચંદ્રની પૂજા કરવાનું પ્રાવધાન છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે પૂર્ણ ભક્તિથી ઉપવાસ કરીને અને કથા સાંભળીને, ભગવાન પોતે ભક્તના પુત્રોનું રક્ષણ કરે છે. પરિણીત સ્ત્રીઓ અને માતાઓ તેમના બાળકોના કલ્યાણ અને દીર્ધાયુષ્ય માટે આ વ્રત રાખે છે.
બહુલા ચતુર્થીનો ઇતિહાસ
પુરાણોમાં વર્ણવેલ વાર્તા અનુસાર, એકવાર સ્વર્ગની દિવ્ય ગાય કામધેનુએ ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની સેવા કરવાનું વિચાર્યું. આ માટે, તેણીએ પોતાના ભાગની બહુલા નામની ગાયનું રૂપ ધારણ કર્યું અને નંદબાબાના ગૌશાળામાં આવી. તેણી જાણતી હતી કે ભગવાન કૃષ્ણ ગાયોને ખૂબ પ્રેમ કરે છે, તેથી તેણીએ પૂર્ણ ભક્તિથી તેમની સેવા કરવાનું શરૂ કર્યું.
ભગવાન કૃષ્ણે બહુલાની ભક્તિ અને સેવાભાવની કસોટી કરવાનું વિચાર્યું. એક દિવસ જ્યારે બહુલા જંગલમાં ઘાસ ચરાવી રહી હતી, ત્યારે ભગવાન સિંહના રૂપમાં તેની સામે પ્રગટ થયા. અચાનક મૃત્યુના ભયથી ગભરાયેલી બહુલાએ હિંમત ભેગી કરીને સિંહને કહ્યું –
“હે વનરાજ, મારા વાછરડાને ઘરે ભૂખ લાગી છે. મને તેને દૂધ પીવડાવવા દો, હું વચન આપું છું કે હું પાછી આવીશ અને પોતાને તમારા ખોરાક તરીકે અર્પણ કરીશ.”
સિંહે શંકા વ્યક્ત કરી અને કહ્યું –
“મારી સામે જે ખોરાક આવ્યો છે તેને હું કેવી રીતે છોડી શકું? જો તમે પાછા નહીં ફરો, તો હું ભૂખ્યો રહીશ.”
પછી બહુલાએ સત્ય અને ધર્મના શપથ લઈને પોતાના શબ્દની દૃઢતા વ્યક્ત કરી. ભગવાન કૃષ્ણ પોતે આ કસોટી લઈ રહ્યા હોવાથી, તેમણે બહુલાને પરવાનગી આપી.
બહુલા ઘરે પહોંચી, તેના વાછરડાને દૂધ પીવડાવ્યું, તેના પર સ્નેહ વરસાવ્યો અને વચન મુજબ જંગલમાં પાછી ફરી. બહુલાની સત્યતા, વફાદારી અને ધર્મનિષ્ઠા જોઈને, સિંહના રૂપમાં કૃષ્ણ ખુશ થયા અને પોતાના વાસ્તવિક સ્વરૂપમાં પ્રગટ થયા.
ભગવાને કહ્યું –
“હે બહુલા, તું પરીક્ષામાં પાસ થઈ ગયો છે. આજથી, ભાદ્રપદ કૃષ્ણ ચતુર્થીના દિવસે, ગાય માતાની તારા રૂપમાં પૂજા કરવામાં આવશે. જે કોઈ આ દિવસે ભક્તિભાવથી તારી પૂજા કરશે તેને ધન, સુખ અને સંતાન પ્રાપ્ત થશે.”
બહુલા ચતુર્થીનો આ વ્રત ફક્ત પુત્રના રક્ષણ માટે જ નહીં, પરંતુ તે સત્ય, વચન પાળવા અને ભક્તિને પણ પ્રેરણા આપે છે. એવું માનવામાં આવે છે કે આ દિવસે ઉપવાસ કરીને કથા વાંચવાથી ઘરમાં સુખ-સમૃદ્ધિ અને બાળકોના લાંબા આયુષ્યનો આશીર્વાદ મળે છે.
વિધિ
સવારે સ્નાન કરીને સ્વચ્છ વસ્ત્રો પહેરવા.
ગણેશજી અને ચંદ્રદેવની મૂર્તિ અથવા ચિત્ર સ્થાપિત કરીને પૂજન કરવું.
બહુલા ચતુર્થીની કથા વાંચવી અથવા સાંભળવી.
દિવસભર વ્રત રાખીને સાંજ પછી ચંદ્રદેવને અર્ગ્ય આપવો.
દાન-પુણ્ય અને ગાયોને ચારો ખવડાવવાનો ખાસ મહિમા છે.
મહત્વ
આ વ્રત માત્ર સંતાનની દીર્ઘાયુષ્ય માટે જ નહીં, પણ સત્યનિષ્ઠા, વચન-પાલન અને ભક્તિનું પ્રતિક છે. શ્રદ્ધા અને નિયમપૂર્વક કરેલી પૂજા જીવનમાં સુખ-સમૃદ્ધિ લાવે છે.
