કેન્દ્રીય નાણાંમંત્રી નિર્મલા સીતારમણે સંસદમાં બજેટ રજૂ કરવાનું શરૂ કરી દીધું છે. નરેન્દ્ર મોદી સરકારના ત્રીજા કાર્યકાળનું આ પહેલું પૂર્ણ-સમયનું બજેટ છે. આ સાથે નાણામંત્રીએ પોતાના નામે વધુ એક રેકોર્ડ બનાવ્યો છે. નિર્મલા સીતારમણ સતત આઠ વખત કેન્દ્રીય બજેટ રજૂ કરનાર એકમાત્ર નાણામંત્રી બન્યા છે.
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ ફરી એકવાર પરંપરાગત ‘બહી-ખાતા’ શૈલીની બેગમાં લપેટેલા ડિજિટલ ટેબલેટ દ્વારા તેમનું સતત આઠમું બજેટ રજૂ કરી રહ્યા છે. ભારતના પ્રથમ પૂર્ણ-સમયના મહિલા નાણામંત્રી સીતારમણે જુલાઈ 2019 માં બજેટ બ્રીફકેસ વહન કરવાની વસાહતી પરંપરા તોડી હતી અને તેના બદલે કેન્દ્રીય બજેટ કાગળો વહન કરવા માટે પરંપરાગત ‘બહી-ખાતા’ પસંદ કર્યો હતો.
પોતાના બજેટની શરૂઆતમાં, નાણામંત્રીએ કહ્યું કે આપણી અર્થવ્યવસ્થા તમામ મુખ્ય અર્થવ્યવસ્થાઓમાં સૌથી ઝડપથી વિકસી રહી છે. છેલ્લા 10 વર્ષોમાં આપણા વિકાસના ટ્રેક રેકોર્ડ અને માળખાકીય સુધારાઓએ વૈશ્વિક ધ્યાન ખેંચ્યું છે. આ સમયગાળા દરમિયાન, ભારતની ક્ષમતાઓ અને શક્યતાઓમાં વિશ્વાસ વધુ વધ્યો છે. અમે આગામી 5 વર્ષને સબકા વિકાસને સાકાર કરવા અને તમામ પ્રદેશોના સંતુલિત વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવાની એક અનોખી તક તરીકે જોઈએ છીએ. કેન્દ્રીય નાણાં પ્રધાન નિર્મલા સીતારમણે જણાવ્યું હતું કે, “આ બજેટમાં પ્રસ્તાવિત વિકાસ પગલાં ગરીબો, યુવાનો, ખેડૂતો અને મહિલાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરીને 10 વ્યાપક ક્ષેત્રોમાં ફેલાયેલા છે.”
કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડની મર્યાદામાં વધારો
નાણામંત્રી સીતારમણે કહ્યું કે ભારત સરકાર કઠોળમાં આત્મનિર્ભરતા શરૂ કરશે. ઉત્પાદકતા અને કાર્યક્ષમ પુરવઠાને વધારવા માટે સરકાર રાજ્યો સાથે ભાગીદારીમાં શાકભાજી અને ફળો માટે એક વ્યાપક કાર્યક્રમ શરૂ કરશે. આ ઉપરાંત સરકારે કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડની મર્યાદા પણ વધારી દીધી છે. નાણામંત્રી સીતારમણે બજેટ ભાષણમાં જણાવ્યું હતું કે, “સરકાર કિસાન ક્રેડિટ કાર્ડ યોજના હેઠળ 7.7 કરોડ ખેડૂતો અને માછીમારોને લોન સુવિધાઓ 3 લાખ રૂપિયાથી વધારીને 5 લાખ રૂપિયા કરી રહી છે.”
પ્રધાનમંત્રી ધન ધન્ય કૃષિ યોજનાનો શુભારંભ
બજેટ ભાષણમાં નાણામંત્રીએ માહિતી આપી હતી કે સરકાર પીએમ ધન ધન્ય કૃષિ યોજના ભાગીદારી શરૂ કરશે, જે હેઠળ રાજ્યો કૃષિ ઉત્પાદકતા વધારવા અને સિંચાઈ સુવિધાઓ સુધારવા માટે 100 ઓછી ઉપજ અને મધ્યમ ઉપજ ધરાવતા જિલ્લાઓને આવરી લેશે. 1.7 કરોડથી વધુ ખેડૂતોને આનો લાભ મળશે.
MSME અને સ્ટાર્ટઅપ્સને મોટી રાહત
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે બજેટ 2025માં MSME, સ્ટાર્ટઅપ્સ અને નાના ઉત્પાદકો માટે મોટી જાહેરાતો કરી છે. સરકારે ક્રેડિટ ગેરંટી કવર વધારવાનો નિર્ણય લીધો છે, જે નાના ઉદ્યોગસાહસિકોને તેમના વ્યવસાયનો વિસ્તાર કરવામાં મદદ કરશે. નાણામંત્રીએ જાહેરાત કરી કે MSME માટે ક્રેડિટ ગેરંટી કવરની મર્યાદા 5 કરોડ રૂપિયાથી વધારીને 10 કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવશે. સ્ટાર્ટઅપ્સ માટે આ મર્યાદા 10 કરોડ રૂપિયાથી વધારીને 20 કરોડ રૂપિયા કરવામાં આવી છે.
વધુમાં, વધુ સારી કામગીરી કરતી નિકાસ કરતી MSME માટે આ મર્યાદા 20 કરોડ રૂપિયા સુધીની રહેશે. સરકારે સ્ટાર્ટઅપ્સ માટે વધુ એક મોટું પગલું ભર્યું છે. નાણામંત્રીએ 10,000 કરોડ રૂપિયાના નવા ભંડોળની જાહેરાત કરી છે. તેમણે કહ્યું, “સરકાર સ્ટાર્ટઅપ્સ માટે એક નવી ફંડ ઓફ ફંડ્સ યોજના લઈને આવશે, જે તેમને વધુ સંસાધનો અને સહાય પૂરી પાડશે.” આનાથી સ્ટાર્ટઅપ ઇકોસિસ્ટમ મજબૂત થશે અને નવી કંપનીઓને મૂડીની અછતનો સામનો કરવો પડશે નહીં.
‘રાષ્ટ્રીય ઉત્પાદન મિશન’ ની જાહેરાત
નાના અને મધ્યમ ઉદ્યોગોને વધુ મજબૂત બનાવવા માટે, નાણાં પ્રધાને ‘રાષ્ટ્રીય ઉત્પાદન મિશન’ ની પણ જાહેરાત કરી છે. આ મિશન ખાસ કરીને નાના અને મધ્યમ ઉત્પાદન એકમો માટે રચાયેલ છે, જે સ્થાનિક ઉત્પાદનને વેગ આપશે અને ભારતને ઉત્પાદન ક્ષેત્રમાં આત્મનિર્ભર બનાવવા તરફ વધુ એક પગલું ભરશે. આ સાથે, સરકારે ભારતીય રમકડા ઉદ્યોગને પ્રોત્સાહન આપવાનો સંકલ્પ કર્યો છે. નાણામંત્રીએ કહ્યું કે “ભારતને વૈશ્વિક રમકડાંનું કેન્દ્ર બનાવવામાં આવશે.” આ માટે ઘણી યોજનાઓ લાવવામાં આવશે, જે ભારતીય રમકડા ઉદ્યોગને આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે માન્યતા આપશે અને સ્થાનિક ઉત્પાદનને મજબૂત બનાવશે.
કૌશલ્ય વિકાસ, તબીબી શિક્ષણ અને IIT માટે મોટી જાહેરાતો
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે શિક્ષણ, આરોગ્ય અને કૌશલ્ય વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે બજેટ 2025માં ઘણી મહત્વપૂર્ણ જાહેરાતો કરી છે. સરકાર કૌશલ્ય માટે પાંચ રાષ્ટ્રીય ઉત્કૃષ્ટતા કેન્દ્રો સ્થાપશે. આમાંથી ત્રણ કેન્દ્રો આર્ટિફિશિયલ ઇન્ટેલિજન્સ (AI) પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે, જેના માટે કુલ રૂ. 500 કરોડનું બજેટ નક્કી કરવામાં આવ્યું છે. તબીબી શિક્ષણને મજબૂત બનાવવા માટે, સરકાર મેડિકલ કોલેજોમાં 10,000 વધારાની બેઠકો વધારશે. આ સાથે, આગામી ત્રણ વર્ષમાં તમામ જિલ્લા હોસ્પિટલોમાં કેન્સર સારવાર કેન્દ્રો સ્થાપિત કરવામાં આવશે, જેથી કેન્સરના દર્દીઓને વધુ સારી અને સુલભ તબીબી સેવાઓ મળી શકે.
સરકારે ટેકનિકલ શિક્ષણ ક્ષેત્રે પણ એક મોટું પગલું ભર્યું છે. નાણામંત્રીએ કહ્યું કે દેશના 23 IIT માં વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા 65 હજારથી વધીને 3.5 લાખ થઈ ગઈ છે. આને ધ્યાનમાં રાખીને, 2014 પછી સ્થાપિત પાંચ IIT માં નવા માળખાગત સુવિધાઓ બનાવવામાં આવશે, જ્યારે IIT પટનામાં છાત્રાલયો અને અન્ય સુવિધાઓનો વિસ્તાર કરવામાં આવશે. આ ઉપરાંત, સરકારે જન આરોગ્ય યોજના હેઠળ એક કરોડ ગિગ વર્કર્સને ઓળખ કાર્ડ આપવાની યોજના બનાવી છે, જેથી તેઓ સરકારી યોજનાઓનો લાભ મેળવી શકે.
નાણામંત્રી સીતારમણે તેમના બજેટ ભાષણ દરમિયાન આગામી પાંચ વર્ષ માટે “પીએમ રિસર્ચ ફેલોશિપ પ્રોગ્રામ” હેઠળ IIT, IISc માટે 10,000 ફેલોશિપની જાહેરાત કરી.
શહેરી વિકાસને પ્રાથમિકતા આપવામાં આવી
શહેરી વિકાસને ઝડપી બનાવવા માટે સરકારે 1 લાખ કરોડ રૂપિયાના બજેટની જાહેરાત કરી છે.
એ અર્બન ચેલેન્જ ફંડની જાહેરાત કરી છે. આ ભંડોળનો ઉપયોગ શહેરોને વિકાસ કેન્દ્ર તરીકે વિકસાવવા, સ્વચ્છતા સુધારવા અને સર્જનાત્મક શહેરી જગ્યાઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કરવામાં આવશે. આ યોજના ગયા બજેટમાં જાહેર કરાયેલા રોડમેપનો એક ભાગ છે અને શહેરી માળખાગત સુવિધાઓને મજબૂત બનાવવામાં મદદ કરશે. વીજ ક્ષેત્રમાં સુધારાઓને ઝડપી બનાવવા માટે, સરકાર રાજ્યોને વીજ વિતરણ સુધારા માટે પ્રોત્સાહનો પ્રદાન કરશે અને વધારાની ઉધાર સુવિધાઓ પણ લંબાવવામાં આવશે, જેથી રાજ્યોને ઊર્જા ક્ષેત્રને સુધારવા માટે વધુ નાણાકીય સહાય મળી શકે છે.
આંગણવાડી અને પોષણ 2.0 કાર્યક્રમને વધારાની તાકાત મળશે
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે બજેટ 2025માં રોકાણને વૃદ્ધિનું ત્રીજું એન્જિન ગણાવ્યું અને લોકો, અર્થતંત્ર અને નવીનતામાં રોકાણને પ્રાથમિકતા આપવાની જાહેરાત કરી. સરકાર સશક્ત આંગણવાડી અને પોષણ 2.0 કાર્યક્રમોને વધુ મજબૂત બનાવવા જઈ રહી છે, જે દેશભરમાં 8 કરોડ બાળકો, સગર્ભા સ્ત્રીઓ, સ્તનપાન કરાવતી માતાઓ અને 20 લાખ કિશોરીઓને પોષણ સહાય પૂરી પાડે છે. આ યોજનાઓ માટે બજેટ જોગવાઈઓ વધારવામાં આવશે, જેનો ખાસ કરીને મહત્વાકાંક્ષી જિલ્લાઓ અને ઉત્તર-પૂર્વીય ક્ષેત્રને ફાયદો થશે.
દરિયાઈ વિકાસ ભંડોળની સ્થાપના
દરિયાઈ વિકાસને પ્રોત્સાહન આપવા માટે, નાણામંત્રીએ દરિયાઈ વિકાસ ભંડોળની સ્થાપનાની જાહેરાત કરી. સરકાર આ ફંડમાં 49% રોકાણ કરશે, જ્યારે બાકીની રકમ ખાનગી ક્ષેત્રમાંથી એકત્ર કરવામાં આવશે. આ ભંડોળ દરિયાઈ ક્ષેત્રને વિતરિત સહાય પૂરી પાડશે અને તેના એકંદર વિકાસ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરશે.
પ્રવાસન પર નજર, બિહાર માટે ભેટ
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે બજેટમાં પ્રવાસન ક્ષેત્રના વિકાસ પર ભાર મૂકતા રાજ્યો સાથે મળીને ટોચના પ્રવાસન સ્થળોના વિકાસની જાહેરાત કરી હતી. મુદ્રા લોન દ્વારા પ્રવાસન સંબંધિત વ્યવસાયોને મદદ મળશે, જ્યારે ઈ-વિઝા સુવિધાઓને સરળ બનાવવામાં આવશે. રાજ્ય સરકારોના સહયોગથી મેડિકલ ટુરિઝમને પણ પ્રોત્સાહન આપવામાં આવશે. બિહારને એક ખાસ ભેટ મળી છે, જ્યાં ગ્રીનફિલ્ડ એરપોર્ટ બનાવવામાં આવશે. ઉપરાંત, ઉડાન યોજનાનો વિસ્તાર કરીને 120 નવા સ્થળો ઉમેરવામાં આવશે, જેનાથી આગામી 10 વર્ષમાં 4 કરોડ વધારાના મુસાફરોને ફાયદો થશે.
નવું આવકવેરા બિલ આવતા અઠવાડિયે આવશે, વીમા ક્ષેત્રમાં 100% FDI ને મંજૂરી
નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણે જાહેરાત કરી કે ‘નવું આવકવેરા બિલ’ આવતા અઠવાડિયે સંસદમાં રજૂ કરવામાં આવશે. બજેટ સત્ર પૂર્ણ થાય તે પહેલાં, 13 ફેબ્રુઆરી સુધીમાં આ બિલ રજૂ કરવામાં આવશે.
આ ઉપરાંત, વીમા ક્ષેત્રમાં વિદેશી સીધા રોકાણ (FDI) મર્યાદા 75% થી વધારીને 100% કરવાનો મોટો નિર્ણય લેવામાં આવ્યો છે. આનાથી વીમા ક્ષેત્રમાં વિદેશી રોકાણને પ્રોત્સાહન મળશે અને સ્પર્ધા વધશે. નાણામંત્રીએ એમ પણ કહ્યું કે ઇન્ડિયા પોસ્ટ પેમેન્ટ બેંકની સેવાઓનો વિસ્તાર કરવામાં આવશે, જે ડિજિટલ અને ગ્રામીણ બેંકિંગને વધુ મજબૂત બનાવશે.
