બિહાર SIR વિવાદ: સુપ્રીમ કોર્ટે ચૂંટણી પંચને કહ્યું – પ્રક્રિયાની તપાસ પહેલા માન્યતા નક્કી નહીં કરીએ
વિવિધ અરજીઓ અને વરિષ્ઠ વકીલ કપિલ સિબ્બલની દલીલો બાદ સુપ્રીમ કોર્ટે ચૂંટણી પંચને બિહારમાં ચાલી રહેલા સ્પેશિયલ ઈન્ટેન્સિવ રિવિઝન (SIR) કાર્યક્રમ દરમિયાન આધાર કાર્ડ, વોટર આઈડી (EPIC) અને રેશન કાર્ડ જેવા દસ્તાવેજોને માન્ય પુરાવા તરીકે ધ્યાનમાં લેવા જણાવ્યું છે. કોર્ટે જણાવ્યું કે પંચની પ્રક્રિયા ઉદ્દેશ્યમાં સાચી છે, પરંતુ તેનો હેતુ ‘વ્યાપક સમાવેશ’ હોવો જોઈએ, ‘વ્યાપક બાકાત’ નહીં.
શું છે SIR પ્રક્રિયા?
SIR (Special Intensive Revision) એટલે ચૂંટણી પંચ દ્વારા મતદાર યાદીની ખાસ અને સઘન સમીક્ષા પ્રક્રિયા. સામાન્ય રીતે મતદાર યાદીનું વાર્ષિક સુધારણું થાય છે, પણ SIR એક લક્ષ્યાંકિત ઝુંબેશ છે જે ખાસ કરીને મોટી ચૂંટણી પહેલાં શરૂ થાય છે. 2025 ની વિધાનસભા ચૂંટણી પહેલા, બિહારમાં આ પ્રક્રિયા શરૂ કરવામાં આવી હતી. જેમાં B.L.O. (Booth Level Officer) ઘરે જઈને લોકોની ઓળખ અને પાત્રતા ચકાસે છે. આધાર, મતદાર ID અને રેશનકાર્ડ જેવા દસ્તાવેજો માગવામાં આવે છે.
વિવાદ શા માટે થયો?
વિપક્ષ અને કેટલાક વકીલો દ્વારા આ પ્રક્રિયામાં ગેરરીતિઓના ગંભીર આરોપ લગાવવામાં આવ્યા છે. દલીલ મુજબ, બિનજવાબદાર રીતે 65 લાખથી વધુ લોકોના નામ મતદાર યાદીમાંથી કાઢી નાખવામાં આવ્યા છે. કપિલ સિબ્બલ, અભિષેક મનુ સિંઘવી અને પ્રશાંત ભૂષણ જેવા વરિષ્ઠ વકીલોએ દલીલોમાં જણાવ્યું કે BLO અને અન્ય અધિકારીઓએ બંધારણીય જોગવાઈઓને બાયપાસ કરીને મનમાની રીતે કામ કર્યું છે.
સુપ્રીમ કોર્ટની ટિપ્પણીઓ
ન્યાયમૂર્તિ સૂર્યકાંતે કહ્યું કે:
- આધારને માત્ર ઓળખ માટેનો પુરાવો માનવો જોઈએ, ન કે નાગરિકતાનો.
- મોટાભાગના વિવાદો વિશ્વાસના અભાવ પરથી ઊભા થયા છે.
- હાલ જે યાદી છે તે ડ્રાફ્ટ છે, અંતિમ નહીં – તેથી સુધારાની શક્યતા છે.
જસ્ટિસ બાગચીએ કહ્યું કે:
- 2003 ની યાદીમાં હાજર વ્યક્તિઓને દસ્તાવેજો આપવાની જરૂર નથી.
- જો તેઓ જીવંત છે અને તેમનું નામ છે, તો તેને માન્ય ગણવામાં આવે.
ચૂંટણી પંચની દલીલો
ચૂંટણી પંચના વકીલ રાકેશ દ્વિવેદીએ જણાવ્યું કે:
- 2003માં યાદીમાં રહેલા 4.96 કરોડ લોકો અને તેમના પરિવારજનોને દસ્તાવેજો આપવાની જરૂર નથી.
- આ માત્ર ડ્રાફ્ટ યાદી છે, અંતિમ યાદી ન હોવાને કારણે ખામીઓ હોવી સ્વાભાવિક છે.
- વાંધાની પ્રક્રિયા માટે લોકો પાસેથી અરજી મંગાવવામાં આવી છે.
સુપ્રીમ કોર્ટનો આગલો અભિગમ
અંતે, સુપ્રીમ કોર્ટે જણાવ્યું કે:
- પગલાંઓની તપાસ કર્યા વિના માન્યતા નક્કી કરવામાં નહીં આવે.
- ચૂંટણી પંચ પાસેથી તથ્યઆધારિત ડેટા અને વિગતવાર માહિતી માંગવામાં આવી છે.
- 65 લાખ નામો કેવી રીતે દૂર કરાયા તેની સમજૂતી આવશ્યક છે.
નિષ્કર્ષ:
SIR એક મહત્વપૂર્ણ પ્રક્રિયા હોવા છતાં, તેની પારદર્શિતા અને યોગ્યતા અંગે ઘણા પ્રશ્નો ઊભા થયા છે. સુપ્રીમ કોર્ટ હવે તમામ પક્ષોની દલીલો સાંભળી, તથ્યોના આધારે ચુકાદો આપશે કે શું ચૂંટણી પંચની કાર્યવાહી બંધારણીય રીતે યોગ્ય છે કે નહીં.
