ચીનને મોટો ઝટકો! અમેરિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયા વચ્ચે $૮.૫ બિલિયનનો દુર્લભ ખનિજ કરાર; શી જિનપિંગની વૈશ્વિક સત્તાને પડકાર
વૈશ્વિક શક્તિ સંતુલન (Power Balance) ને હચમચાવી દેનારી એક મોટી ઘટનામાં, યુનાઇટેડ સ્ટેટ્સ અને ઓસ્ટ્રેલિયાએ દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજો (Rare Earth Minerals) અને અન્ય મહત્ત્વપૂર્ણ ખનિજો પર $૮.૫ બિલિયન (અંદાજે રૂ. ૭૧,૦૦૦ કરોડ) ના વિશાળ કરાર પર હસ્તાક્ષર કર્યા છે. આ સોદો સીધી રીતે ચીન પરની પશ્ચિમી નિર્ભરતા ઘટાડવાનો હેતુ ધરાવે છે અને ઇન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં ભવિષ્યની સત્તાના સમીકરણોને બદલી શકે છે.
સોમવારે (૨૦ ઓક્ટોબર) વ્હાઇટ હાઉસમાં યુએસ પ્રમુખ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અને ઓસ્ટ્રેલિયાના વડા પ્રધાન એન્થોની અલ્બેનીઝ વચ્ચે આ કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવામાં આવ્યા હતા. આ ખનિજો ઇલેક્ટ્રિક વાહનો, જેટ એન્જિન, હાઇ-એન્ડ ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને અદ્યતન સંરક્ષણ ઉપકરણોના ઉત્પાદન માટે અત્યંત જરૂરી છે.
કરારની વિગતો: $૮.૫ બિલિયનનું મહત્ત્વ
વ્હાઇટ હાઉસમાં પત્રકારો સાથે વાત કરતા ટ્રમ્પે જણાવ્યું કે ચારથી પાંચ મહિનાની વાટાઘાટો પછી આ મહત્ત્વપૂર્ણ કરાર શક્ય બન્યો છે.
રોકાણ: વડા પ્રધાન અલ્બેનીઝે કરારનું કુલ મૂલ્ય $૮.૫ બિલિયન હોવાનો અંદાજ આપ્યો, જેનો ઉપયોગ બંને દેશો આગામી છ મહિનામાં ખાણકામ અને પ્રક્રિયા (Processing) પ્રોજેક્ટ્સમાં રોકાણ કરવા માટે કરશે.
કિંમતનો આધાર: કરારનો એક મહત્ત્વનો ભાગ એ છે કે પશ્ચિમી કંપનીઓની લાંબા સમયથી માંગણી મુજબ, મહત્ત્વપૂર્ણ ખનિજો માટે કિંમતનો આધાર (Price Base) નક્કી કરવામાં આવ્યો છે. આનાથી ચીનના ભાવ નિયંત્રણ સામે પશ્ચિમી ઉત્પાદકોને સ્થિરતા મળશે.
આ બેઠકમાં બંને નેતાઓએ માત્ર ખનિજો જ નહીં, પરંતુ વેપાર, સંરક્ષણ સાધનો અને ખાસ કરીને AUKUS સબમરીન પ્રોજેક્ટ્સ પર પણ ચર્ચા કરી હતી, જે ઇન્ડો-પેસિફિકમાં ચીનના વધતા આક્રમક વલણનો સામનો કરવા માટે મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
ભૂ-રાજકીય હથોડો: ચીન પર નિર્ભરતા ઘટાડવી
આ કરારનું સૌથી મોટું મહત્ત્વ ભૂ-રાજકીય છે. હાલમાં, ચીન પાસે વિશ્વનો સૌથી મોટો દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજોનો ભંડાર છે અને તે વૈશ્વિક પુરવઠા શૃંખલા (Global Supply Chain) પર લગભગ એકાધિકાર (Monopoly) ધરાવે છે.
નિયંત્રણોમાં વધારો: તાજેતરના મહિનાઓમાં, ચીને દુર્લભ પૃથ્વીની નિકાસ પર નિયંત્રણો કડક કર્યા છે, જેનો ઉપયોગ તે ભૌગોલિક રાજકીય લાભ મેળવવા માટે હથિયાર તરીકે કરે છે. આના કારણે વૈશ્વિક ઉદ્યોગો પર દબાણ વધ્યું છે.
યુએસ વ્યૂહરચના: અમેરિકા અને તેના સાથી દેશો આને વૈશ્વિક ઉદ્યોગો માટે ખતરા તરીકે જુએ છે. આ કરાર દ્વારા, અમેરિકા હવે તેના QUAD ભાગીદાર ઓસ્ટ્રેલિયા પર વધુ આધાર રાખી રહ્યું છે, જે આ ક્ષેત્રમાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ ખેલાડી છે. આ પગલું ચીનના આર્થિક દબાણ સામે પશ્ચિમી દેશોને એક મજબૂત અને વિશ્વસનીય પુરવઠા શૃંખલા પ્રદાન કરશે.
આ કરાર માત્ર આર્થિક જ નહીં, પણ ઇન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં શક્તિનું સંતુલન બદલવાની ક્ષમતા ધરાવે છે, કારણ કે તે અમેરિકા-ઓસ્ટ્રેલિયાના આર્થિક અને સંરક્ષણ સંબંધોને મજબૂત બનાવે છે.
શી જિનપિંગ હવે શું કરશે?
આ $૮.૫ બિલિયનનો કરાર ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગ માટે એક મોટો પડકાર છે.
વેપારનું શસ્ત્ર નબળું પડશે: ચીન દુર્લભ ખનિજોની નિકાસને રાજદ્વારી સાધન તરીકે ઉપયોગ કરી રહ્યું છે. જો અમેરિકા-ઓસ્ટ્રેલિયા ગઠબંધન આ સપ્લાય ચેઇનમાં સફળતાપૂર્વક વિકાસ કરશે, તો ચીનનું આ ‘વેપારનું શસ્ત્ર’ નબળું પડી જશે.
વૈકલ્પિક બજારોનો વિકાસ: ચીન હવે અન્ય પશ્ચિમી દેશોને તેના પર નિર્ભર રાખવા માટે સખત પ્રયાસો કરશે, અથવા વૈકલ્પિક રીતે તેના પોતાના ખનિજ પ્રોજેક્ટ્સમાં રોકાણ વધારશે.
ભૂ-રાજકીય પ્રતિક્રિયા: ચીન ઇન્ડો-પેસિફિક ક્ષેત્રમાં પોતાનો પ્રભાવ વધારવા માટે રાજદ્વારી અને સૈન્ય પ્રયાસોમાં વધારો કરી શકે છે, ખાસ કરીને દક્ષિણ ચીન સાગર જેવા વિવાદાસ્પદ વિસ્તારોમાં.
ભારત માટે પડકાર અને અવસર
આ સમાચાર ભારત માટે પણ અનેક પ્રશ્નો અને પડકારો ઊભા કરે છે:
વ્યૂહાત્મક જોખમ: એક તરફ, ભારત ઘણા ક્ષેત્રોમાં, ખાસ કરીને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને ફાર્માસ્યુટિકલ્સમાં ચીન પર નિર્ભર રહે છે. અમેરિકા અને ઓસ્ટ્રેલિયા આ નિર્ભરતાને “વ્યૂહાત્મક જોખમ” માને છે.
QUAD નો લાભ: અમેરિકા તેના QUAD સાથી ઓસ્ટ્રેલિયા પાસેથી ખનિજો મેળવી રહ્યું છે. ત્યારે ભારત માટે પડકાર એ છે કે તે વૈશ્વિક રાજકારણ સાથે જોડાણ કરીને (જેમ કે અમેરિકા કરી રહ્યું છે) ચીન પરની નિર્ભરતા ઘટાડે, કે પછી તેના સંસાધનોના શ્રેષ્ઠ હિતમાં કાર્ય કરવાની પોતાની નીતિ પર અડગ રહે.
અવસર: ભારત પોતે દુર્લભ પૃથ્વી ખનિજોનો નોંધપાત્ર ભંડાર ધરાવે છે. આ કરાર ભારત માટે એક અવસર ઊભો કરે છે કે તે અમેરિકા-ઓસ્ટ્રેલિયા ગઠબંધન સાથે જોડાઈને અથવા સ્વતંત્ર રીતે પોતાના ખનિજ પ્રોજેક્ટ્સને ઝડપથી વિકસાવે, જેથી તે પણ વૈશ્વિક સપ્લાય ચેઇનમાં એક મહત્ત્વપૂર્ણ ખેલાડી બની શકે.
આ ઐતિહાસિક કરાર સ્પષ્ટપણે સંકેત આપે છે કે પશ્ચિમી વિશ્વ ચીનના ભૌગોલિક રાજકીય નિયંત્રણને સ્વીકારવા તૈયાર નથી અને વૈકલ્પિક, સુરક્ષિત પુરવઠા શૃંખલા બનાવવા માટે તૈયાર છે, જેના પરિણામે વિશ્વભરના વ્યૂહાત્મક અને આર્થિક સમીકરણો બદલાશે.
