આફ્રિકામાં ચીનની કૃષિ વ્યૂહરચના: અનાજ પુરવઠાને નિયંત્રિત કરવા માટે નવું પગલું
ચીને તાજેતરમાં આફ્રિકન દેશ અંગોલામાં 2900 કરોડ રૂપિયા (લગભગ $350 મિલિયન) ના કૃષિ રોકાણની જાહેરાત કરી છે. તેનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય અનાજ અને સોયાબીનના પુરવઠા માટે અમેરિકા અને બ્રાઝિલ જેવા દેશો પર તેની નિર્ભરતા ઘટાડવાનો છે. આ પગલું ચીનની વૈશ્વિક કૃષિ વ્યૂહરચનાનો એક ભાગ છે, જેના હેઠળ તે આફ્રિકાને તેના અનાજ ઉત્પાદનનું નવું કેન્દ્ર બનાવવા માંગે છે.
આ રોકાણ પાછળ બે મુખ્ય ચીની સરકારી કંપનીઓ છે – સિનોહાઇડ્રો ગ્રુપ અને સિટીક ગ્રુપ. સિનોહાઇડ્રોને અંગોલામાં 25 વર્ષ માટે કરમુક્ત જમીન મળી છે, જ્યાં તે 30,000 હેક્ટર વિસ્તારમાં અનાજની ખેતી કરશે. આ ઉત્પાદનનો લગભગ 60% ભાગ સીધો ચીન મોકલવામાં આવશે. તે જ સમયે, સિટીક ગ્રુપે આગામી પાંચ વર્ષમાં $250 મિલિયનનું રોકાણ કરવાનું નક્કી કર્યું છે અને 1 લાખ હેક્ટર જમીન પર સોયાબીન અને મકાઈની ખેતી કરશે. કંપનીએ 8,000 હેક્ટર જમીન પર કામ શરૂ કરી દીધું છે.
આ રોકાણ ફક્ત આર્થિક લાભ માટે જ નથી થઈ રહ્યું, પરંતુ તેને ચીનની લાંબા ગાળાની રાજદ્વારી વ્યૂહરચના તરીકે પણ જોવામાં આવી રહ્યું છે. નિષ્ણાતો માને છે કે આ કૃષિ રોકાણ ચીનની ‘ખર્ચ કરો અને પકડ મેળવો’ ની નીતિનો એક ભાગ છે, જેના દ્વારા તે આફ્રિકન ખંડ પર તેની રાજકીય અને આર્થિક પકડ મજબૂત કરી રહ્યું છે.
ચીને આફ્રિકન દેશોને આયાત શુલ્કમાં છૂટ આપીને પણ આકર્ષિત કર્યા છે. બેઇજિંગે જૂન 2024 માં જાહેરાત કરી હતી કે તે લગભગ તમામ આફ્રિકન ભાગીદાર દેશો પાસેથી આયાત શુલ્ક નાબૂદ કરશે. આ જાહેરાત એવા સમયે આવી જ્યારે અમેરિકાએ ચીન પર ભારે કર લાદ્યો છે. આનાથી આફ્રિકન દેશોને ચીન સાથે વેપાર વધારવાની નવી તક મળી છે, જે દક્ષિણ-દક્ષિણ વેપાર એટલે કે વિકાસશીલ દેશો વચ્ચેના વેપારને મજબૂત બનાવી શકે છે.
અત્યાર સુધી તેની અર્થવ્યવસ્થાને મુખ્યત્વે તેલ પર નિર્ભર રાખનાર અંગોલા હવે કૃષિ ક્ષેત્રને વૈવિધ્યીકરણ કરીને તેની આર્થિક પરિસ્થિતિને સંતુલિત કરવા માંગે છે. અગાઉ, ચીન અને અંગોલા વચ્ચેના સંબંધો ‘તેલ માટે માળખાગત સુવિધા’ મોડેલ પર આધારિત હતા. હવે આ સંબંધ કૃષિ અને ખાદ્ય સુરક્ષા તરફ વળતો હોય તેવું લાગે છે.
એકંદરે, ચીનની વ્યૂહરચના ફક્ત અનાજનો પુરવઠો સુરક્ષિત કરવાની નથી, પરંતુ આફ્રિકાને તેના ભૂ-રાજકીય પ્રભાવના ક્ષેત્રમાં લાવવાની એક મોટી યોજનાનો એક ભાગ છે. જો આ મોડેલ સફળ થાય છે, તો આફ્રિકા ચીનનું નવું “અનાજ વેરહાઉસ” બની શકે છે.
