ઢોકળા: ગુજરાતીઓની આ ઓળખને અંગ્રેજીમાં શું નામ આપવામાં આવ્યું છે?
ઢોકળા એક હળવો અને પૌષ્ટિક ભારતીય નાસ્તો છે, જેને અવારનવાર સવારના નાસ્તામાં અથવા સાંજે ચા સાથે પીરસવામાં આવે છે. અંગ્રેજીમાં ઢોકળાને Steamed Fermented Chickpea Cake કહેવામાં આવે છે. આ ગુજરાતી વાનગી ચણાના લોટ (બેસન), દહીં અને મસાલાઓમાંથી બનાવવામાં આવે છે. ઢોકળા નરમ, સ્પંજી અને થોડા ખાટા હોય છે, જેને તળવામાં નથી આવતા પરંતુ બાફવામાં આવે છે, જેના કારણે તે અન્ય તળેલા નાસ્તાની સરખામણીમાં વધુ સ્વાસ્થ્યવર્ધક બને છે.
ઢોકળાને સામાન્ય રીતે રાઈ, લીમડાના પાન, લીલા મરચા અને લીલી કોથમીરથી સજાવવામાં આવે છે. તેને લીલી ચટણી અથવા મીઠી આંબલીની ચટણી સાથે પીરસવામાં આવે છે.
ઢોકળાનો ઇતિહાસ
ઢોકળાનો જન્મ ગુજરાતમાં થયો હોવાનું માનવામાં આવે છે. આ વાનગી ઘણી સદીઓ જૂની છે અને મધ્યકાલીન જૈન ગ્રંથોમાં તેનો ઉલ્લેખ મળે છે. પરંપરાગત રીતે તેને ચોખા અને ચણાના લોટમાંથી બનાવવામાં આવતા હતા, જેને આખી રાત આથો લાવીને થોડા ખાટા કરવામાં આવતા હતા.
ઢોકળા બનાવવાની રીત
- બેટર તૈયાર કરો: ચણાનો લોટ, સોજી (રવો), દહીં, આદુ-લીલા મરચાની પેસ્ટ, મીઠું અને પાણી ભેળવીને લીસું ઘોળ તૈયાર કરો.
- ઘોળને આથો લાવો: ઘોળને થોડા કલાકો માટે રહેવા દો અથવા તરત જ બાફતા પહેલા ઈનો (ફ્રુટ સોલ્ટ) નાખો જેથી તે ફૂલેલું બને.
- ઢોકળા બાફો: ઘોળને ગ્રીસ કરેલી પ્લેટમાં નાખો અને 15–20 મિનિટ સુધી બાફો જ્યાં સુધી તે સ્પંજી ન થઈ જાય.
- વઘાર તૈયાર કરો: તેલ ગરમ કરો, તેમાં રાઈ, લીમડાના પાન, લીલા મરચા અને તલ નાખો.
- વઘાર ઢોકળા પર નાખો: બાફેલા ઢોકળા પર વઘાર સરખી રીતે ફેલાવો.
- કાપો અને પીરસો: ઢોકળાને ચોરસ અથવા હીરાના આકારમાં કાપો, ઉપરથી લીલી કોથમીર અને નાળિયેર નાખીને પીરસો.
ઢોકળાના પ્રકાર
- ખમણ ઢોકળા: સૌથી લોકપ્રિય, ચણાના લોટમાંથી બનેલા, નરમ અને સ્પંજી.
- રવો ઢોકળા: સોજીમાંથી બનેલા, થોડી દાણાદાર રચનાવાળા.
- ખાટા ઢોકળા: ચોખા અને અડદની દાળના આથાવાળા ઘોળમાંથી તૈયાર.
- સેન્ડવીચ ઢોકળા: બે ઢોકળાની વચ્ચે લીલી ચટણીનું પડ.
- ઇન્સ્ટન્ટ ઢોકળા: આથાને બદલે ઈનોથી તરત જ તૈયાર થનારા.
રસપ્રદ તથ્યો
- આ ગુજરાતી ખાસિયત છે અને લગ્ન, તહેવારો અને કૌટુંબિક પ્રસંગોમાં પીરસવામાં આવે છે.
- બાફેલા હોવાને કારણે તે તળેલા નાસ્તા જેવા કે સમોસા કે પકોડાની સરખામણીમાં વધુ સ્વાસ્થ્યવર્ધક છે.
- યુકે, યુએસએ અને કેનેડામાં ભારતીય રેસ્ટોરન્ટ્સમાં પણ તેને ગ્લુટેન-ફ્રી નાસ્તા તરીકે પીરસવામાં આવે છે.
- તેને નાસ્તા, સાંજે ચા સાથે અથવા હળવા ડિનર તરીકે ખાવામાં આવે છે.
- સમય જતાં નવા સ્વરૂપો જેવા કે ઓટ્સ ઢોકળા, પાલક ઢોકળા, મકાઈ ઢોકળા અને અહીં સુધી કે ચોકલેટ ઢોકળા પણ તૈયાર કરવામાં આવી રહ્યા છે.
ઢોકળા ફક્ત સ્વાદિષ્ટ જ નહીં પરંતુ સ્વાસ્થ્યવર્ધક અને બહુમુખી વાનગી પણ છે, જે ભારતીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય બંને જ દર્શકોને આકર્ષે છે.
