નવી દિલ્હી: ઘણી વખત એક નોટ ઘણા લોકોને આવે છે કે તે કાં તો ફાટેલી હોય છે અથવા તો ફાટી જાય છે. આવું લગભગ દરેકને એક સમયે અથવા બીજા સમયે થયું હશે. આવી સ્થિતિમાં, લોકો કાં તો તેને દુકાનદારને બદલવાની વિનંતી કરે છે અથવા કમિશનના આધારે તેને બદલવામાં આવે છે. જો કે રિઝર્વ બેંક ઓફ ઇન્ડિયાએ આ સંદર્ભે એક નિયમ બનાવ્યો છે. આરબીઆઈ કદ પ્રમાણે વિકૃત નોંટને બદલે છે. આ માટે આરબીઆઈએ કેટલાક ધોરણો નક્કી કર્યા છે.
વિવિધ નોંટ માટે વિવિધ નિયમો
દેશમાં 14 પ્રકારની નોટો ચાલી રહી છે. તેમાંથી, 12 પ્રકારની નોટોની બદલી કરવામાં આવતી હતી, પરંતુ 200 અને 2000 ની નોટો બદલી આપવાનો કોઈ નિયમ નથી. હવે રિઝર્વ બેંકે એક નવો નિયમ જારી કર્યો છે. 5 સપ્ટેમ્બર, 2018 ના રોજ, એક ગેઝેટ જારી કરીને, ભારતીય રિઝર્વ બેંકે નોટોની આપલે માટેના નિયમો નક્કી કર્યા છે. દેશમાં ચાલી રહેલી કુલ 14 પ્રકારની ફાટેલી નોટ અમુક શરતો સાથે બદલી શકાય છે. 1 થી 20 રૂપિયા સુધીની નોટોની આપલે માટે આરબીઆઈ કોઈ પૈસા લેતી નથી. જો કે, આ માટે ફાટેલી નોટની લંબાઈ નિશ્ચિત હોવી જોઈએ. એટલે કે, નુકસાન થયા પછી, નોટની લંબાઈ અનુસાર નોંટને બદલવામાં આવે છે.
આ પરિસ્થિતિમાં નોટની આપલે કરવામાં આવશે નહીં
રિઝર્વ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાના નિયમો અનુસાર ખરાબ રીતે બળેલી, ફાટેલી, ટુકડા થવાના કિસ્સામાં નોટોની આપલે કરી શકાતી નથી. આવી નોટો ફક્ત આરબીઆઈની ઇશ્યૂ ઓફિસ પર જ લઈ શકાય છે. ઉપરાંત, નોંટ કે જેના પર સૂત્રોચ્ચાર અથવા રાજકીય સંદેશા લખેલા છે તે ચલણ તરીકે ઉપયોગમાં લઈ શકાતી નથી. જો બેંક અધિકારીને લાગે છે કે તમે ઇરાદાપૂર્વક નોટ ફાડી નાખી છે અથવા કાપી છે, તો તે તમારી ચલણની આપલે કરવાનો ઇનકાર કરી શકે છે. આ શરતો સાથે આરબીઆઈ નોટ બદલે છે.
1 થી 20 રૂપિયા સુધીની નોટોના બદલામાં કોઈ પૈસા કાપવામાં આવતા નથી
નોટ – નોટનું ક્ષેત્રફળ નોટ – બદલવા માટે ક્ષેત્રફ્ળ
1 રૂપિયા – 61.11 સે.મી. – 31 ચોરસ સે.મી.
2 રૂપિયા – 67.41 સે.મી. – 34 ચોરસ સે.મી.
5 રૂપિયા – 73.71 સે.મી. – 37 ચો.મી.
10 રૂપિયા – 86.31 સે.મી. – 44 ચો.મી.
20 રૂપિયા – 14.7 સે.મી. – 47 ચો.મી.
50 થી 2000 રૂપિયાની નોટોના બદલામાં કોઈ પૈસા કાપવામાં આવતા નથી
નોટ – નોટનું ક્ષેત્રફળ – અડધા પૈસા માટે ક્ષેત્રફળ – સંપૂર્ણ પૈસા માટે ક્ષેત્રફળ
50 – 107.31 ચોરસ સે.મી. – 86 ચોરસ સે.મી. – 43 ચો.મી.
100 – 114.61 ચોરસ સે.મી. – 92 ચો.મી. – 46 ચો.મી.
200 – 96.36 ચોરસ સે.મી. – 78 ચોરસ સે.મી. – 39 ચોરસ સે.મી.
500 – 99.0 ચોરસ સે.મી. – 80 ચોરસ સે.મી. – 40 ચોરસ સે.મી.
2000 – 109.56 ચોરસ સે.મી. – 88 ચોરસ સે.મી. – 44 ચો.મી.