કોફી અને દવાઓ: શું એકસાથે સેવન કરવું સુરક્ષિત છે?
આપણી રોજિંદી જીવનશૈલીમાં કોફી એક ખૂબ જ લોકપ્રિય પીણું બની ગઈ છે, પરંતુ જર્મનીમાં થયેલા એક નવા અભ્યાસમાં એક ચોંકાવનારી વાત સામે આવી છે: કોફીમાં રહેલું કેફીન કેટલીક એન્ટિબાયોટિક્સની અસરકારકતા ઘટાડી શકે છે. આ સંશોધને એ વાત પર પ્રકાશ પાડ્યો છે કે આપણે જે ખોરાક અને પીણાંનું સેવન કરીએ છીએ, તે દવાઓ પર કેવી અસર કરી શકે છે.
સંશોધનમાં શું જાણવા મળ્યું?
જર્મનીની ટ્યુબિંગેન અને વુર્ઝબર્ગ યુનિવર્સિટીના વૈજ્ઞાનિકોએ પ્રયોગશાળામાં ઈ. કોલી (E. coli) બેક્ટેરિયા પર 94 જુદા જુદા પદાર્થોની અસરનો અભ્યાસ કર્યો. તેમણે ખાસ કરીને બેક્ટેરિયામાં રહેલા પ્રોટીન પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કર્યું, જે બેક્ટેરિયાના કોષમાં શું પ્રવેશે છે અને શું બહાર નીકળે છે તેનું નિયંત્રણ કરે છે. આ પ્રોટીન બેક્ટેરિયાના જીવન અને દવાઓની અસર માટે ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ છે.
સંશોધનમાં જાણવા મળ્યું કે ઈ. કોલી બેક્ટેરિયા સામાન્ય રીતે એમોક્સિસિલિન અને સિપ્રોફ્લોક્સાસીન જેવી એન્ટિબાયોટિક્સને OmpF નામના ‘પ્રોટીન દરવાજા’ દ્વારા પ્રવેશવા દે છે. પરંતુ, જ્યારે આ બેક્ટેરિયા કેફીનના સંપર્કમાં આવે છે, ત્યારે કેફીન આ ‘દરવાજા’ની સંખ્યા ઘટાડી દે છે. આના કારણે એન્ટિબાયોટિક્સ માટે બેક્ટેરિયામાં પ્રવેશવું વધુ મુશ્કેલ બને છે અને તેની અસરકારકતા ઘટી જાય છે.
કેફીન કેવી રીતે દખલ કરે છે?
વૈજ્ઞાનિકોએ સમજાવ્યું કે કેફીન MicF નામના પરમાણુને સક્રિય કરે છે, જે બદલામાં OmpF પ્રોટીનના ઉત્પાદનને અટકાવે છે. આ પ્રક્રિયા ફક્ત ત્યારે જ થાય છે જો બેક્ટેરિયામાં રોબ (Rob) નામનું બીજું નિયમનકારી પ્રોટીન હાજર હોય. જો રોબ ન હોય તો, કેફીનની કોઈ અસર જોવા મળતી નથી. આથી, કેફીન રોબ નામના જનીન નિયમનકારથી શરૂ થતી ઘટનાઓની શ્રેણીને સક્રિય કરે છે, જે બેક્ટેરિયાના પરિવહન પ્રોટીનમાં ફેરફાર લાવે છે.
પ્રયોગશાળા પરીક્ષણોમાં જોવા મળ્યું કે કેફીનના સંપર્કમાં આવેલા બેક્ટેરિયાને નિયંત્રિત કરવા માટે એન્ટિબાયોટિક્સની વધુ શક્તિશાળી માત્રાની જરૂર પડે છે. ઉદાહરણ તરીકે, એમોક્સિસિલિનને અસરકારક બનવા માટે લગભગ 40% વધુ મજબૂત હોવું જરૂરી હતું.
આ સંશોધન મહત્વપૂર્ણ હોવા છતાં, તેની કેટલીક મર્યાદાઓ છે.
- આ અસર ફક્ત ઈ. કોલી બેક્ટેરિયામાં જ જોવા મળી હતી, બધા બેક્ટેરિયામાં નહીં.
- આ અભ્યાસ ફક્ત પ્રયોગશાળામાં જ કરવામાં આવ્યો હતો, મનુષ્યો પર નહીં.
તેથી, હજુ સુધી એ સ્પષ્ટ નથી કે મનુષ્યોમાં કોફી અથવા કેફીન એન્ટિબાયોટિક્સને સમાન રીતે અસર કરે છે કે કેમ. આ વિષય પર વધુ સંશોધન જરૂરી છે. તેમ છતાં, દવા લેતી વખતે તમારા ડોક્ટરની સલાહ લેવી અને આ પ્રકારના સંભવિત જોખમો વિશે જાગૃત રહેવું હંમેશા હિતાવહ છે.
