કચ્છમાંથી મળ્યાં 9,000 વર્ષ જૂના માનવ અસ્તિત્વના પુરાવા: વૈજ્ઞાનિકોનો દાવો
વૈજ્ઞાનિકોએ દાવો કર્યો છે કે ગુજરાતના કચ્છમાંથી પુરાતત્વીય શોધો દરમિયાન 9,000 થી 9,500 વર્ષ પહેલાં માનવ અસ્તિત્વના પુરાવા મળી આવ્યા છે. આ શોધ ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજી, IIT-ગાંધીનગર, IIT-કાનપુર, ઇન્ટર યુનિવર્સિટી એક્સિલરેટર સેન્ટર (દિલ્હી) અને PRL-અમદાવાદ દ્વારા સંયુક્ત રીતે કરવામાં આવી છે. IIT ગાંધીનગરના ઇન્ડિયન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઓફ ટેકનોલોજીના અર્થ સાયન્સ વિભાગના એસોસિયેટ પ્રોફેસર વીએન પ્રભાકરે જણાવ્યું હતું કે તેમના સાથીઓએ ધોળાવીરાથી 10 કિમી દૂર આવેલા બાંભણકામાં ઘણા તૂટેલા શેલ શોધી કાઢ્યા છે.
એસોસિયેટ પ્રોફેસર વી.એન. પ્રભાકરે કહ્યું, “અમારા એક સાથીદારને ધોળાવીરાથી 10 કિમી દૂર બાંભણકા ખાતે ઘણા તૂટેલા શેલ મળ્યા. તે લગભગ 6,000 વર્ષ જૂના હોવાનું જાણવા મળ્યું. જ્યારે હું 2020 માં અહીં IIT માં જોડાયો, ત્યારે તેમણે મને આ શોધો બતાવી. મેં તરત જ તેમને ઓળખી કાઢ્યા. તે શેલ મિડેન્સ હતા… જ્યાં માણસો દ્વારા તૂટેલા શેલ એક જગ્યાએ એકત્રિત કરવામાં આવે છે, પુરાતત્વવિદો તેને શેલ મિડેન્સ અથવા શેલ સ્કેટર કહે છે.”
તેમણે આગળ કહ્યું, “અમને કેટલાક પથ્થરના ઓજારો પણ મળ્યા છે
જેનો ઉપયોગ તેઓ જૂના સમયમાં કરતા હશે. આને સંયુક્ત સાધનો કહેવામાં આવે છે… અમને ઓછામાં ઓછા 15-16 સ્થળોએ શેલના ઢગલા હોવાના પુરાવા મળ્યા છે… આમાંથી, અમે લગભગ 10 નમૂનાઓ ડેટ કર્યા, અને જાણવા મળ્યું કે તે 7,500 BC થી 4,000 BC સુધીના હતા. આટલા મોટા સમયગાળામાં, લોકો શિકારી-સંગ્રહી તબક્કામાં રહેતા હતા. સંસ્કૃતિ પહેલા, હડપ્પાના આગમન પહેલા.” પુરાવાઓ વિશે વધુ વિગતો આપતાં,
વી.એન. પ્રભાકરે કહ્યું, “આ લોકો સ્થાનિક પર્યાવરણને ખૂબ સારી રીતે સમજતા હતા…
આ સંશોધન પ્રોજેક્ટ પૃથ્વી વિજ્ઞાન મંત્રાલય દ્વારા પ્રાયોજિત એક પ્રોજેક્ટ છે. તે IIT કાનપુર અને IIT ગાંધીનગરનો સંયુક્ત પ્રોજેક્ટ છે… અમે પુરાતત્વ અને ત્યાં રહેતા માનવોનો અભ્યાસ કરી રહ્યા છીએ, અને પરિણામ એ આવ્યું છે કે અમને ખૂબ સારા પુરાવા મળ્યા છે. અમે આ સંશોધનને અન્ય ટાપુઓ અને કચ્છ મુખ્ય ભૂમિ પર પણ આગળ વધારવા જઈ રહ્યા છીએ…”
આ દરમિયાન, ભારતના સાંસ્કૃતિક અને પર્યાવરણીય વારસાના રક્ષણ તરફ એક મહત્વપૂર્ણ પગલું ભરતા, ભારતીય પુરાતત્વ સર્વેક્ષણ (ASI) એ વર્લ્ડ મોન્યુમેન્ટ્સ ફંડ ઇન્ડિયા (WMFI) અને TCS ફાઉન્ડેશનના સહયોગથી, નવી દિલ્હીના મહેરૌલી પુરાતત્વીય ઉદ્યાનમાં સ્થિત 16મી સદીની સ્ટેપવેલ, રાજોં કી બાઓલીનું સંરક્ષણ કાર્ય પૂર્ણ કર્યું છે.
સંસ્કૃતિ મંત્રાલયના એક સત્તાવાર પ્રકાશન અનુસાર, આ પ્રોજેક્ટ WMFI ની “ભારતની ઐતિહાસિક જળ પ્રણાલીઓ” પહેલનો એક ભાગ છે, જેને TCS ફાઉન્ડેશન દ્વારા ભંડોળ પૂરું પાડવામાં આવ્યું છે અને વર્લ્ડ મોન્યુમેન્ટ્સ ફંડના ક્લાઇમેટ હેરિટેજ પહેલ સાથે સંરેખિત છે. આ પ્રોજેક્ટ આબોહવા પરિવર્તનના સંદર્ભમાં પાણી વ્યવસ્થાપનના ટકાઉ ઉકેલ તરીકે પરંપરાગત પાણી પ્રણાલીઓને પુનઃસ્થાપિત કરવાના મહત્વ પર ભાર મૂકે છે.
