Waqf Board: શું વકફ બોર્ડ ગમે ત્યાં જમીનનો દાવો કરી શકે છે? જાણો આ અંગે શું છે કાયદો
Waqf Board તાજેતરમાં, પ્રયાગરાજ કુંભમાં તે વકફ જમીન હોવાના દાવાને લઈને હોબાળો થયો હતો, જ્યારે મૌલાના શહાબુદ્દીને આ મુદ્દો ઉઠાવ્યો હતો. તેના જવાબમાં ઉત્તર પ્રદેશના મુખ્યમંત્રી યોગી આદિત્યનાથે કહ્યું હતું કે માત્ર લેન્ડ માફિયા જ આવા કામો કરી શકે છે અને વક્ફ બોર્ડને લેન્ડ માફિયા બોર્ડ બનવા દેવુ જોઈએ નહીં. પરંતુ સવાલ એ થાય છે કે શું વકફ બોર્ડ વાસ્તવમાં ક્યાંય પણ કોઈ જમીનનો દાવો કરી શકે છે? ચાલો જાણીએ કે આ અંગે ભારતીય કાયદો શું કહે છે.
વક્ફ બોર્ડનો ઉદ્દેશ્ય અને કાર્ય
Waqf Board વક્ફ બોર્ડનું કાર્ય ધાર્મિક અને સખાવતી હેતુઓ માટે મિલકતોનું સંચાલન અને સંરક્ષણ કરવાનું છે. વક્ફ એ અરબી શબ્દ છે જેનો અર્થ થાય છે “બાજુ મૂકવું” અથવા “સમર્પણ કરવું”. ઇસ્લામમાં, વક્ફ એવી મિલકત છે જે ધાર્મિક હેતુ માટે દાન કરવામાં આવે છે, જેમ કે મસ્જિદો, મદરેસાઓ, હોસ્પિટલો અથવા ગરીબોને મદદ કરવા. વકફ અધિનિયમ, 1995 હેઠળ, વક્ફ મિલકતોના સંચાલન માટે કેન્દ્રીય વક્ફ કાઉન્સિલની સ્થાપના કરવામાં આવી હતી, જેથી વકફ મિલકતોનો યોગ્ય રીતે ઉપયોગ થાય.
શું વકફ બોર્ડ કોઈ જમીનનો દાવો કરી શકે છે?
વકફ એક્ટ, 1995 હેઠળ, વકફ બોર્ડને મિલકતને વકફ મિલકત તરીકે જાહેર કરવાની સત્તા છે. જો કે, આ પ્રક્રિયા તાત્કાલિક માલિક તરફથી નોટિસ મોકલીને અને તપાસ કર્યા પછી થાય છે. વકફ એક્ટની કલમ 40 મુજબ, રાજ્ય વકફ બોર્ડ કોઈપણ મિલકતને વકફ મિલકત તરીકે જાહેર કરી શકે છે, પરંતુ આ માટે બોર્ડે તેની તરફેણમાં નક્કર કારણો આપવા પડશે.
જ્યારે કોઈ વિવાદ થાય છે, ત્યારે વકફ બોર્ડ તે મિલકતની તપાસ કરે છે અને જો કોઈ ફરિયાદ હોય તો તે ટ્રિબ્યુનલમાં લઈ જઈને તેનું સમાધાન કરે છે. આ પ્રક્રિયામાં, કોઈપણ મિલકત પર વકફ બોર્ડનું ટાઈટલ સબમિટ કરવા માટે કાનૂની પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવી પડશે.
સુપ્રીમ કોર્ટનો મહત્વનો આદેશ
મે 2023માં સુપ્રીમ કોર્ટે વકફ બોર્ડના કામકાજને લઈને મહત્વનો આદેશ આપ્યો હતો. કોર્ટે કહ્યું કે મિલકતને વકફ તરીકે જાહેર કરવા માટે માત્ર નોટિસ મોકલવી પુરતી નથી. આ માટે નિયત કાયદાકીય પ્રક્રિયા પૂર્ણ કરવી ફરજિયાત છે. આમાં બે સર્વે, વિવાદોનું સમાધાન અને વક્ફ બોર્ડ દ્વારા રાજ્ય સરકારને રિપોર્ટ સબમિટ કરવાનો સમાવેશ થાય છે.
વધુમાં, વકફ અધિનિયમમાં 2013માં સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં જણાવવામાં આવ્યું હતું કે કોઈપણ મિલકત અંગે વકફ બોર્ડનો નિર્ણય આખરી ગણવામાં આવશે અને તેને રદ કરવાની અથવા તેમાં ફેરફાર કરવાની સત્તા માત્ર ટ્રિબ્યુનલ પાસે હશે. ટ્રિબ્યુનલની રચના રાજ્ય સરકાર દ્વારા કરવામાં આવે છે અને તેમાં કોણ ભાગ લેશે તે પણ રાજ્ય સરકાર નક્કી કરે છે.
વકફ બોર્ડને કોઈપણ મિલકતને વકફ મિલકત તરીકે જાહેર કરવાનો અધિકાર છે, પરંતુ આ માટે તેણે વૈધાનિક પ્રક્રિયાનું પાલન કરવું જરૂરી છે. સુપ્રીમ કોર્ટના આદેશ બાદ હવે વકફ બોર્ડ માત્ર નોટિસ મોકલીને જમીનનો દાવો નહીં કરી શકે, પરંતુ આ માટે બે સર્વે કરીને વિવાદોનું સમાધાન કરવું જરૂરી છે. આ સુનિશ્ચિત કરે છે કે વક્ફ બોર્ડ મનસ્વી રીતે કોઈપણ મિલકત પર કબજો કરી શકશે નહીં.
