Sabarmati Ashram : ગુજરાતમાં સાબરમતી નદી પાસે બનેલ સાબરમતી આશ્રમને રાષ્ટ્રપિતા મહાત્મા ગાંધીનું ઘર કહેવામાં આવે છે. 12 માર્ચ, 2024ના રોજ પીએમ મોદી આ વિકાસ પ્રોજેક્ટનો શિલાન્યાસ કરશે. સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં મુખ્ય ભૂમિકા ભજવનાર આ આશ્રમના વિકાસનું કામ વર્ષો પછી થશે. સાબરમતી આશ્રમ ભારતમાં ગુજરાતના વહીવટી કેન્દ્ર અમદાવાદ નજીક સાબરમતી નદીના કિનારે બનેલ છે. આ આશ્રમનો ઈતિહાસ આપણને ગાંધીજીએ દેશની આઝાદી માટે ઉઠાવેલા દરેક પગલાની યાદ અપાવે છે. આવો જાણીએ આ આશ્રમનો ઈતિહાસ…
સાબરમતી આશ્રમનો પાયો ક્યારે અને શા માટે નાખવામાં આવ્યો?
ગાંધીજીએ 1914માં દક્ષિણ આફ્રિકામાં સ્વતંત્રતા ચળવળનું નેતૃત્વ કર્યું હતું. આ પછી તેઓ ભારત પાછા ફર્યા અને 25 મે, 1915ના રોજ તેમનો પહેલો આશ્રમ અમદાવાદના કોચરબ વિસ્તારમાં બનાવવામાં આવ્યો. આ આશ્રમ સાબરમતી નદીના કિનારે ખુલ્લી અને બંજર જમીન પર બાંધવામાં આવ્યો હતો.
આ આશ્રમને ગાંધીજીનું ઘર કહેવામાં આવે છે, તેઓ અહીં રહેતા હતા અને તેની આસપાસ ખેતી, પશુપાલન વગેરે કરતા હતા. 1930 સુધી આ ગાંધીજીનું ઘર હતું, આ આશ્રમથી આઝાદીની લડાઈ શરૂ થઈ હતી. સાબરમતી નદીની નજીક હોવાને કારણે, આ આશ્રમને પાછળથી સાબરમતી આશ્રમ નામ આપવામાં આવ્યું.
ગાંધીજીએ સાબરમતી આશ્રમમાં જ સત્યાગ્રહ આંદોલન શરૂ કર્યું હતું. તે એક સંસ્થા તરીકે બનાવવામાં આવી હતી જે સત્યની શોધ ચાલુ રાખશે અને અહિંસક કાર્યકરોને એકઠા કરશે જેઓ ભારતને સ્વતંત્રતા અપાવવા માટે એકઠા થઈ શકે. ગાંધી આશ્રમ સાબરમતીની સત્તાવાર વેબસાઈટ મુજબ, આશ્રમમાં રહેતા ગાંધીજીએ એક શાળા બનાવી હતી જ્યાં લોકોને કામ કરવાની, ખેતી કરવાની અને તેમને આત્મનિર્ભર બનાવવાની તાલીમ આપવામાં આવતી હતી.
સાબરમતી આશ્રમથી જ દાંડી યાત્રા શરૂ થઈ હતી. 12 માર્ચ, 1930ના રોજ, ગાંધીજીએ 78 સાથીઓ સાથે સાબરમતી આશ્રમથી 241 માઇલ લાંબી દાંડી કૂચ શરૂ કરી જેથી બ્રિટિશ મીઠાના કાયદાને તોડી શકાય. આ એક હિંસક ચળવળ અને કૂચ હતી જે સાબરમતી આશ્રમથી શરૂ થઈ અને દરિયા કિનારે આવેલા દાંડી સુધી ચાલુ રહી. વાસ્તવમાં, બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન, ભારતીય મીઠું એકત્ર કરવા અને વેચવા પર પ્રતિબંધ હતો. આ સિવાય ખુદ ભારતીયો પાસેથી મીઠું ખરીદવા પર ભારે ટેક્સ વસૂલવામાં આવ્યો હતો. આ જ કારણ હતું કે ગાંધીજીએ અંગ્રેજો સામે મીઠું સત્યાગ્રહ રેલી કાઢી હતી.
આ પછી અંગ્રેજોએ તમામ સત્યાગ્રહીઓને જેલમાં ધકેલી દીધા અને તેમની સંપત્તિ જપ્ત કરી લીધી, આ પછી ગાંધીજીએ કહ્યું કે સાબરમતી આશ્રમ પણ જપ્ત કરી લેવો જોઈએ પરંતુ અંગ્રેજોએ તેમ ન કર્યું. ગાંધીજીએ ત્યારે શપથ લીધા હતા કે દેશ આઝાદ થયા પછી જ તેઓ આ આશ્રમમાં પગ મૂકશે. 15 ઓગસ્ટ 1947ના રોજ દેશ આઝાદ થયો. થોડા મહિના પછી, 30 જાન્યુઆરી 1948ના રોજ ગાંધીજીની હત્યા કરવામાં આવી અને ગાંધીજી ક્યારેય સાબરમતી આશ્રમમાં પાછા ફર્યા નહિ.
