Gram Panchayat elections in Gujarat: ગુજરાતની 4000 ગ્રામ પંચાયતો માટે ચૂંટણી કેમ અટવાઈ? લોકશાહી વિલંબ પાછળ વહીવટદારો જવાબદાર?
Gram Panchayat elections in Gujarat: ગુજરાતમાં ગ્રામ પંચાયતો જેવી મહત્વપૂર્ણ લોકશાહી સંસ્થાની ચૂંટણીઓ લાંબા સમયથી અટકી રહી છે અને હજુ સુધી કોઈ સ્પષ્ટતા કરવામાં આવી નથી. રાજ્યની અંદાજે 5400 જેટલી ગ્રામ પંચાયતોમાંથી લગભગ 4000 પંચાયતોની અધિકૃત કામગીરીની અવધિ વર્ષ 2022માં પૂરી થઈ ચૂકી છે, જ્યારે લગભગ 1400 જેટલી પંચાયતોની મુદત આવનારા જૂન 2025 સુધી ચાલવાની છે. છતાં હજુ સુધી આ પંચાયતો માટેની નવી ચૂંટણીઓ યોજવામાં આવી નથી. કોંગ્રેસના પ્રવક્તા મનીષ દોષીએ આ મામલે ગંભીર પ્રશ્નો ઊભા કર્યા છે અને રાજ્ય ચૂંટણી આયોગની ભૂમિકા પર સીધા સવાલ ઉઠાવ્યા છે.
‘લોકશાહીમાંથી ગ્રામ્ય નાગરિકોને વિમુખ કરવાનો પ્રયાસ’
મનીષ દોષીએ આક્ષેપ કર્યો કે ગુજરાત જે દેશને પંચાયતી રાજનો મોડેલ આપતું રાજ્ય ગણાય છે, ત્યાંની સરકાર આજના દિવસ સુધી 4000 જેટલી ગ્રામ પંચાયતોમાં ચૂંટણીઓ યોજવામાં નિષ્ફળ રહી છે. તેમણે જણાવ્યું કે, સરકાર કાયદો લાવવાનો છે એવો દાવો કરતી હોય છે, પરંતુ હકીકતમાં હજુ સુધી કોઈપણ નિયમનાદિન કાયદો રજૂ થયો નથી. પરિણામે ત્રણ વર્ષથી ઘણા ગામડાંઓમાં સ્થાનિક પ્રતિનિધિઓ વિના વહીવટદારોના આધારે શાસન ચાલી રહ્યું છે, જેના લીધે ગ્રામ્ય લોકો પ્રતિનિધિત્વથી વંચિત રહ્યા છે.
મંત્રાલય હેઠળ ચાલતું શાસન અને સરકારી યોજનાનો દુરુપયોગ?
દોષીએ દાહોદ, પંચમહાલ, છોટાઉદેપુર અને મહીસાગર જેવા જિલ્લામાં થતા કથિત ભ્રષ્ટાચાર પર પણ ધ્યાન ખેંચ્યું. મનીષ દોષીનું કહેવુ છે કે જે પ્રદેશોમાં મનરેગા અને નલ સે જલ જેવી યોજનાઓ કાર્યરત છે, ત્યાં વહીવટદારો દ્વારા લેવાતા નિર્ણયો લોકશાહીનું દુર્લભતામાં રૂપાંતર કરે છે. તેમની દલીલ છે કે ગ્રામ પંચાયતોમાં ચૂંટાયેલા સરપંચો અને સભ્યો ન હોય, ત્યારે વહીવટદારો દ્વારા મનગમતાં ઠેકાણા આપવામાં આવે છે અને તેનું અંતે નુકસાન ગામડાંઓની જનતાને ભોગવવું પડે છે.
ચૂંટણી રોકવાના કાયદેસર આધાર ક્યાં?
ગુજરાત પંચાયત અધિનિયમ, 1993ની કલમ 13 અનુસાર, કોઈપણ પંચાયતની મુદત પૂર્ણ થાય ત્યાર બાદ અથવા પહેલાં નવી ચૂંટણી યોજવી એ રાજ્ય ચૂંટણી આયોગની ફરજમાં આવે છે. કલમ 13(2) સ્પષ્ટ કરે છે કે પંચાયતની મુદત પૂરી થયા પછી છ મહિનાની અંદર ચૂંટણી યોજવી આવશ્યક છે. જો કે, હાલની સ્થિતિમાં રાજ્ય ચૂંટણી આયોગે ચૂંટણી યોજવાનું ટાળ્યું છે, જે બંધારણ મુજબ નાગરિકોને મળેલા મતાધિકારની અવગણના છે.
જવાબદારી કોણે લેવી?
મનીષ દોષીએ તિખી ટિપ્પણી કરી કે લોકશાહી વ્યવસ્થામાં ચૂંટણી વિના શાસન ચલાવવું યોગ્ય નથી. જ્યારે ગ્રામ પંચાયતોનાં વતનીઓ પોતાના પ્રતિનિધિ પસંદ કરી શકતા નથી, ત્યારે સરકાર અને રાજ્ય ચૂંટણી આયોગ બંનેની નિષ્ફળતા સામે આવતા પ્રશ્નો અવશ્ય ઉઠે છે. તેવા સમયે, રાજ્ય ચૂંટણી આયોગે ખુલ્લેઆમ આ અંગે સ્પષ્ટતા કરવી જોઈએ કે આ પસંદગી પ્રક્રિયા સતત શા માટે અટકાવવામાં આવી રહી છે.
વન નેશન વન ઇલેક્શનની ચર્ચા વચ્ચે સ્થાનિક સ્વરાજ્યનું બલિદાન?
જ્યારે કેન્દ્ર સરકાર ‘વન નેશન વન ઇલેક્શન’ જેવી નીતિની તરફ દોરી રહી છે, ત્યારે બીજી તરફ ગ્રામ્ય વિસ્તારોમાં પાંચ હજાર જેટલી પંચાયતોમાં લાંબા સમયથી ચૂંટણી યોજાતી નથી. દોષીએ કહ્યું કે, જો સ્થાનિક સ્વરાજ્યની ચૂંટણીની સમયસર યોજનાને પછાડીને એકસાથે ચૂંટણી યોજવાનું કાવતરું ચાલી રહ્યું હોય, તો તે જનતાના અધિકારને ચુસ્તપણે છીનવી લેવાનો પ્રયાસ ગણાય.
4000 જેટલી પંચાયતો માટે આજ સુધી ચૂંટણી ન યોજાય એ માત્ર વહીવટદારોના શાસનની મજબૂતી નથી, પરંતુ લોકશાહી પર ઊઠતો મોટો સવાલ છે. આવી સ્થિતિમાં રાજ્ય ચૂંટણી આયોગે તેની જવાબદારી નિભાવી જોઈએ અને ચૂંટણી યોજવામાં વિલંબ થવાનું સત્તાવાર કારણ જાહેર કરવું જોઈએ.
