Kamleshwar Dam crocodile habitat: ઉછેર કેન્દ્રમાંથી મુક્ત કરાયેલા મગરો હવે ડેમમાં વસે છે
Kamleshwar Dam crocodile habitat: વિશ્વ મગર દિવસની ઉજવણીના દિવસે ગુજરાતનું કમલેશ્વર ડેમ ખાસ ચર્ચામાં છે. આ ડેમમાં હાલમાં લગભગ એક હજાર મગરો વસે છે – જે દેશમાં બીજે ક્યાંય જોવા મળતું નથી. ગીર જંગલના મધ્યમાં આવેલા આ ડેમનું પર્યાવરણ મગર માટે અત્યંત અનુકૂળ હોવાથી તેમનો વસવાટ અહીં જમાવી ગયો છે.
દેશના ઇતિહાસમાં વિશિષ્ટ સ્થાન ધરાવતું કમલેશ્વર ડેમ
કમલેશ્વર ડેમ માત્ર પાણીનું જ સ્રોત નથી, પરંતુ મગરો માટે કુદરતી આશ્રયસ્થળ પણ બની ગયું છે. અહીં એકસાથે હજારો મગર જોવા મળે છે, જે ભારતના કોઈ પણ બીજા પાણીના સ્ત્રોતમાં શક્ય નથી. આ ઉપરાંત, ડેમ ગીરના જંગલ વિસ્તારની અંદર હોવાને કારણે અહીંના પાણીમાં વર્ષભર અભાવ રહેતો નથી, અને તેની આસપાસના વિસ્તારમાં ભરપૂર ખોરાક મળતો રહે છે.
1977થી શરૂ થયેલી ઉછેર યાત્રાનો હાલનો તબક્કો
ભારતીય સરકાર દ્વારા 1977માં શરૂ કરાયેલ મગર ઉછેર અને સંરક્ષણ પ્રોજેક્ટ અંતર્ગત સાસણમાં મગર ઉછેર કેન્દ્ર શરૂ કરવામાં આવ્યું હતું. ત્યાં ઉછેરવામાં આવતા મગરોને ઉંમર અને કદ આધારે ખુલ્લા પ્રદેશમાં મુકવામાં આવતા. જોકે, છેલ્લા એક વર્ષથી આ ઉછેર કેન્દ્ર બંધ કરવામાં આવ્યું છે અને ત્યાં રહેલા તમામ મગરોને કમલેશ્વર ડેમમાં મુક્ત કરવામાં આવ્યા છે.
ગણતરીની કોશિષ, પણ ચોક્કસ આંકડો હજુ પણ ગુમ
વર્ષ 2016માં કમલેશ્વર ડેમ અને તેના આસપાસના 10 કિમી વિસ્તારને 13 ઝોન અને 120 સબઝોનમાં વહેંચીને મગરોની ગણતરીનો પ્રયાસ કરવામાં આવ્યો હતો. તેમ છતાં ચોક્કસ સંખ્યા નક્કી થઈ શકી નહોતી. અંદાજિત ગણતરી પ્રમાણે હાલમાં અહીં લગભગ એક હજાર મગર હોવાનો અનુમાન છે.
મગર માટે પરફેક્ટ ઇકોસિસ્ટમ
કમલેશ્વર ડેમનો વિસ્તાર મગરના જીવન માટે અત્યંત અનુકૂળ છે. ડેમમાં સાલભર પાણી રહે છે, નજીક જંગલ વિસ્તાર હોવાથી મગર માટે ખોરાકની અછત નથી, અને માનવ અવરજવર ઓછા હોવાના કારણે તેઓ શાંતિથી વસવાટ કરી શકે છે. આ બધા ઘટકોને કારણે આ ડેમમાં મગરોની સંખ્યા કુદરતી રીતે સતત વધી રહી છે.
વિશ્વ મગર દિવસના સંદર્ભમાં કમલેશ્વર ડેમનું મહત્વ એક અનોખા ઉદાહરણ તરીકે ઉભરી આવે છે. ભવિષ્યમાં આ વિસ્તારમાં મગર સંરક્ષણ માટે વધુ ગંભીર પ્રયાસો અને વૈજ્ઞાનિક અભ્યાસ જરૂરી છે. આઈકોનિક સ્થળ તરીકે કમલેશ્વર ડેમે ન ફક્ત ગુજરાત, પણ આખા ભારતને ગૌરવ આપ્યું છે.
