Kunwari Rivers in Gujarat: બનાસ નદી – દરિયા નહિ, રણમાં ભળતી નદી
Kunwari Rivers in Gujarat: ગુજરાત રાજ્યમાં નદીઓની એક ખાસ શ્રેણી છે, જેને ‘કુંવારી નદીઓ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે. સામાન્ય રીતે નદીઓ દરિયામાં ભળી જાય છે, પરંતુ આ નદીઓ દરિયાની જગ્યાએ રણ કે જમીનમાં જ સમાઈ જાય છે. એટલે કે, આ નદીઓનું અંતિમ સ્થાન દરિયો નથી, એ પોતાની સફર પૂર્ણ કરતાં પહેલાં જ વિલીન થઈ જાય છે. આવું જંતુવિજ્ઞાન અને ભૂગોળના દ્રષ્ટિકોણથી વિશિષ્ટ છે.
ચાલો જાણીએ એવી 13 નદીઓ વિશે, જેને ‘કુંવારી નદીઓ’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે:
1. બનાસ નદી
ઉદ્ગમ: અરવલ્લી પર્વતો, રાજસ્થાન
સમાપ્તિ: કચ્છના નાના રણમાં
વિશેષતા: 266 કિમીની નદી દરિયામાં નહીં પણ રણમાં ભળી જાય છે.
2. સરસ્વતી નદી
ઉદ્ગમ: કોટેશ્વર નજીક, અંબાજી
વિસ્તાર: 360 કિમી
વિશેષતા: પાટણ અને સિદ્ધપુર શહેરો આ નદીના કાંઠે આવેલા છે, પરંતુ નદી દરિયે નહિ ભળે.
3. રૂપેણ નદી
ઉદ્ગમ: તારંગા પર્વતો
પ્રવાહ: સાબરકાંઠા, મહેસાણા અને પાટણ
વિશેષતા: આ નદી પણ રણમાં જ સમાઈ જાય છે.
4. લૂણી નદી
ઉદ્ગમ: પુષ્કર નજીક, રાજસ્થાન
લંબાઈ: 495 કિમી
વિશેષતા: થરના રણમાંથી પસાર થઈ કચ્છના રણમાં ભળી જાય છે.
5. મચ્છુ નદી
ઉદ્ગમ: દહીંસરા ગામ, જસદણ તાલુકો
વિસ્તાર: રાજકોટ, વાંકાનેર, મોરબી
વિશેષતા: નદી મોરબી જિલ્લામાં પોતાનું મોટું પંથ કાપે છે અને રણમાં સમાઈ જાય છે.
6. ધોડાધ્રોહી નદી
ઉદ્ગમ: મથક ગામ, હળવદ તાલુકો
વિશેષતા: જીકીયાળી ગામ નજીક નદી પર યોજના બનાવવામાં આવી છે, અને રણમાં સમાય જાય છે.
7. બ્રાહ્મણી નદી
ઉદ્ગમ: ધોળીયા ગામ, મુળી તાલુકો
વિશેષતા: હળવદથી પસાર થઈ નદી કચ્છના રણમાં ભળી જાય છે, તેની પટમાં રેતી પુષ્કળ છે.
8. ખારી નદી
ઉદ્ગમ: ચાડવા ડુંગર, કચ્છ
વિશેષતા: ભુજ નજીક રણમાં ભળી જાય છે. રૂદ્રમાતા બંધ આ નદી પર બાંધવામાં આવ્યો છે.
9. ફલ્કી નદી
ઉદ્ગમ: લીલપર
લંબાઈ: 18 કિમી
વિશેષતા: રણમાં મળતી નાની પણ મહત્વપૂર્ણ નદી.
10. નરા નદી
ઉદ્ગમ: વાલ્કા ગામ, લખપત તાલુકો
વિસ્તાર: 25 કિમી
વિશેષતા: કચ્છના મોટા રણમાં ભળી જાય છે.
11. સુવી નદી
ઉદ્ગમ: બાદરગઢ ગામ, રાપર તાલુકો
વિશેષતા: રવેચી પાસે રણમાં ભળી જાય છે, લંબાઈ 32 કિમી છે.
12. પુર નદી
ઉદ્ગમ: નાગોર, ભુજ તાલુકો
વિસ્તાર: 40 કિમી
વિશેષતા: કચ્છના મોટા રણમાં મળી જાય છે, સ્ત્રાવક્ષેત્ર 602 ચોરસ કિમી છે.
13. ભુરુડ નદી
ઉદ્ગમ: ચાવડકા અધોછની ગામ
વિશેષતા: કચ્છમાં આવેલી 50 કિમી લંબાઈ ધરાવતી નદી છે જે દરિયામાં ન જતાં જમીનમાં સમાઈ જાય છે.
ગુજરાતની આ ‘કુંવારી નદીઓ’ એ નદીઓ છે જે દરિયામાં ભળતી નથી પરંતુ રણમાં જ વિલીન થઈ જાય છે. ભૂગોળપ્રેમીઓ અને વિદ્યાર્થીઓ માટે આ માહિતી જ્ઞાનવર્ધક છે અને નદીઓના પ્રાકૃતિક ગતિપથ વિશે એક નવી દૃષ્ટિ આપે છે.
