વૈશ્વિક હાથ ધોવા દિવસ: સ્વસ્થ રહેવા માટે એક કલાકમાં કેટલી વાર હાથ ધોવા જોઈએ? ભૂલ કરતા પહેલા નિષ્ણાતોના મંતવ્યો જાણો
આજે, ૧૫ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૫ ના રોજ સમગ્ર વિશ્વમાં ‘ગ્લોબલ હેન્ડવોશિંગ ડે’ની ઉજવણી કરવામાં આવી રહી છે. સ્વસ્થ અને રોગમુક્ત રહેવા માટે હાથ ધોવાની આદતને પ્રોત્સાહન આપવાના હેતુથી આ દિવસ ઉજવવામાં આવે છે. આપણા દિવસ દરમિયાન, આપણે અસંખ્ય વસ્તુઓના સંપર્કમાં આવીએ છીએ, જે રોગ પેદા કરતા જંતુઓનું ઘર હોય છે. આ જંતુઓથી બચવાનો સૌથી સરળ અને અસરકારક ઉપાય છે – યોગ્ય રીતે હાથ ધોવા.
જોકે, એક પ્રશ્ન સામાન્ય રીતે ઉદ્ભવે છે: આપણે એક કલાકમાં કેટલી વાર હાથ ધોવા જોઈએ? આ પ્રશ્નનો કોઈ સાર્વત્રિક જવાબ નથી, પરંતુ આરોગ્ય નિષ્ણાતો અને સંસ્થાઓ ચોક્કસ માર્ગદર્શિકા પૂરી પાડે છે, જે તમારા સ્થાન અને સંજોગો પર આધારિત છે.
એક કલાકમાં હાથ ધોવાનો આદર્શ નિયમ
રોગ નિયંત્રણ અને નિવારણ કેન્દ્રો (CDC) સહિતની વૈશ્વિક આરોગ્ય સંસ્થાઓ સ્પષ્ટ કરે છે કે હાથ ધોવાની આવર્તન (Frequency) વ્યક્તિની પ્રવૃત્તિ પર આધારિત છે.
- સામાન્ય સંજોગો: જો તમે ઘરે અથવા ઓફિસ જેવા પ્રમાણમાં સ્વચ્છ વાતાવરણમાં હોવ અને કોઈ ખાસ પ્રવૃત્તિમાં ન જોડાયા હોવ, તો એક કલાકમાં એક વાર હાથ ધોવા એ સામાન્ય રીતે આદર્શ માનવામાં આવે છે, ખાસ કરીને જો તમે ચહેરો કે મોં સ્પર્શતા હોવ.
- વિશેષ પરિસ્થિતિઓ (જરૂરિયાત મુજબ): જો તમે હોસ્પિટલ, રસોડા, બાંધકામ સ્થળ અથવા અન્ય કોઈ એવી જગ્યાએ હોવ જ્યાં ગંદકી, રસાયણો કે રોગાણુઓનો સંપર્ક વધુ હોય, તો આ નિયમ લાગુ પડતો નથી. આવા સમયે, તમારે જરૂર મુજબ અથવા પ્રવૃત્તિ બદલાય ત્યારે તુરંત હાથ ધોવા જોઈએ.
નિષ્ણાતો સૂચવે છે કે એક વ્યક્તિએ દિવસમાં લગભગ ૬ થી ૧૦ વખત હાથ ધોવા જોઈએ, પરંતુ આ સંખ્યા તમારા દૈનિક કાર્ય પર આધાર રાખે છે.
હાથ ધોવા માટેનો સમય અને યોગ્ય પદ્ધતિ
માત્ર કેટલી વાર હાથ ધોવા તે જ નહીં, પરંતુ કેવી રીતે ધોવા તે પણ મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
- ૨૦ સેકન્ડનો નિયમ: રોગ નિયંત્રણ અને નિવારણ કેન્દ્રો (CDC) અનુસાર, જંતુઓનો નાશ કરવા માટે આપણે ઓછામાં ઓછા ૨૦ સેકન્ડ સુધી હાથ સારી રીતે ઘસીને ધોવા જોઈએ. આ સમયગાળો ‘હેપ્પી બર્થડે’ ગીતને બે વાર ગાવા જેટલો હોય છે.
- સાબુનો ઉપયોગ: સાબુ અથવા પ્રવાહી હેન્ડવોશનો ઉપયોગ કરવો અનિવાર્ય છે. સાબુથી જંતુઓના કોષો ઝડપથી મરી જાય છે અને હાથમાંથી ગંદકી દૂર થાય છે.
- ઘસવાની પદ્ધતિ: હાથ ધોતી વખતે, માત્ર હથેળીઓ જ નહીં, પરંતુ આંગળીઓ વચ્ચે, આંગળીઓના પાછળના ભાગ અને નખ નીચે પણ સારી રીતે ઘસવું જોઈએ, કારણ કે આ સ્થાનો પર જંતુઓ છુપાયેલા રહે છે.
હાથ ધોવા માટેના નિર્ણાયક સમય
સ્વાસ્થ્ય નિષ્ણાતો દ્વારા નીચેના સમયે હાથ ધોવાનું ફરજિયાત માનવામાં આવે છે:
- જમતા પહેલાં અને પછી: ખોરાકને સ્પર્શ કરતા પહેલાં અને ખાધા પછી.
- બહારથી આવ્યા પછી: ઘરની બહારથી પાછા ફર્યા પછી.
- શૌચાલયનો ઉપયોગ કર્યા પછી: ટોઇલેટનો ઉપયોગ કર્યા પછી.
- બીમાર વ્યક્તિની સંભાળ લીધા પછી: માંદા વ્યક્તિને સ્પર્શ કર્યા પછી અથવા તેમની સારવાર કર્યા પછી.
- કચરા કે ગંદા પદાર્થોને સ્પર્શ કર્યા પછી: કચરાપેટીને સ્પર્શ કર્યા પછી કે ગંદકીના સંપર્કમાં આવ્યા પછી.
- પાળેલા પ્રાણીઓને સ્પર્શ કર્યા પછી: પ્રાણીઓ કે તેમના મળમૂત્રને સ્પર્શ કર્યા પછી.
ખાસ કરીને બાળકો સાથે વધારે સાવધાની રાખવી જોઈએ, કારણ કે તેઓ સ્વચ્છ અને ગંદી વસ્તુઓને વિચાર્યા વિના સ્પર્શ કરે છે.
વધુ પડતા હાથ ધોવાના ગેરફાયદા (The Downside)
હાથ ધોવાની સારી આદત હોવા છતાં, કોઈ પણ વસ્તુની જેમ તેનું અતિશયતા નુકસાનકારક હોઈ શકે છે.
- ત્વચાની સમસ્યાઓ: વધુ પડતા હાથ ધોવાથી ત્વચામાં રહેલું કુદરતી ભેજ અને તેલ દૂર થઈ જાય છે, જેનાથી ત્વચા શુષ્ક થઈ શકે છે અને તિરાડો પડી શકે છે.
- બળતરા અને ફોલ્લીઓ: સંવેદનશીલ ત્વચા ધરાવતા લોકોમાં, આનાથી બળતરા (Irritation) અને ફોલ્લીઓ (Rashes) પણ થઈ શકે છે. તેથી, સંતુલન જાળવવું અને ધોયા પછી મોઇશ્ચરાઇઝરનો ઉપયોગ કરવો મહત્ત્વપૂર્ણ છે.
એક કલાકમાં એક વાર હાથ ધોવા એ સામાન્ય માર્ગદર્શિકા છે, પરંતુ જંતુઓનો સંપર્ક થાય ત્યારે તાત્કાલિક ધોવા એ જ રોગમુક્ત રહેવાનો શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે.
