માત્ર સિગારેટ જ નહીં: અગરબત્તી અને ધૂપનો ધુમાડો ફેફસાં માટે ‘સાઇલેન્ટ કિલર’ સાબિત થઈ શકે છે, નિષ્ણાતોએ આપી ચેતવણી!
ભારત સહિત વિશ્વભરમાં ધાર્મિક વિધિઓ અને ઘરને સુગંધિત કરવા માટે દરરોજ પ્રગટાવવામાં આવતી અગરબત્તી અને ધૂપ સળીઓ હવે સ્વાસ્થ્ય માટે એક ગંભીર ખતરા તરીકે ઊભરી આવી છે. નિષ્ણાતોએ ચેતવણી આપી છે કે ધૂપનો ધુમાડો માત્ર સિગારેટના ધુમાડા જેટલો જ નહીં, પરંતુ અમુક કિસ્સાઓમાં તેના કરતાં પણ વધુ ખતરનાક સાબિત થઈ શકે છે. ધાર્મિક આસ્થાનું પ્રતીક ગણાતો આ ધુમાડો ધીમે ધીમે આપણા ફેફસાં અને શ્વસનતંત્રને ગંભીર નુકસાન પહોંચાડી રહ્યો છે.
ઘણી સંશોધન સંસ્થાઓ દ્વારા થયેલા અભ્યાસો મુજબ, દરરોજ ધૂપ સળગાવવાથી પેદા થતા અતિ સૂક્ષ્મ કણો (Particulate Matter) ઘરની અંદરની હવાને એટલી હદે પ્રદૂષિત કરી દે છે કે તે ફેફસાંના કેન્સરથી લઈને અસ્થમા જેવી ગંભીર બીમારીઓનું જોખમ અનેકગણું વધારી દે છે.
અગરબત્તીનો ધુમાડો કેમ છે ખતરનાક?
અગરબત્તી સળગાવવાથી જે ધુમાડો પેદા થાય છે, તેમાં ઘણા હાનિકારક રસાયણો અને સૂક્ષ્મ કણો હોય છે, જે સીધા ફેફસાંના ઊંડાણમાં પહોંચે છે:
- PM 2.5 અને PM 10: ધૂપદાં સળગાવવાથી PM 2.5 અને PM 10 નામના અતિ સૂક્ષ્મ કણો (Particulate Matter) મુક્ત થાય છે. PM 2.5 કણો એટલા નાના હોય છે કે તે સરળતાથી ફેફસાંમાં ઊંડે સુધી જમા થઈ શકે છે અને લોહીના પ્રવાહમાં પણ પ્રવેશી શકે છે.
- ઝેરી રસાયણો: ધૂપના ધુમાડામાં બેન્ઝીન, ફોર્માલ્ડીહાઇડ અને કાર્બન મોનોક્સાઇડ જેવા હાનિકારક રસાયણો હોય છે. નિષ્ણાતોના મતે, આ જ તત્વો સિગારેટમાં પણ જોવા મળે છે અને તે ફેફસાં અને રક્તકણોને નુકસાન પહોંચાડવા માટે જવાબદાર છે.
- ખરાબ વેન્ટિલેશન: જો રૂમમાં હવાની અવરજવર (Ventilation) સારી ન હોય, તો આ ઝેરી ધુમાડો ઘરની અંદર લાંબા સમય સુધી એકઠો થઈ શકે છે. એક આંતરરાષ્ટ્રીય અભ્યાસ મુજબ, અગરબત્તી સળગાવવાથી ઘરની અંદર PM 2.5 નું સ્તર ઘણીવાર સલામત મર્યાદાથી ઉપર વધી જાય છે.
શરીરના કયા ભાગોને નુકસાન થાય છે?
ધૂપનો ધુમાડો માત્ર ફેફસાંને જ નહીં, પણ સમગ્ર શ્વસનતંત્ર અને આંખોને અસર કરે છે:
- શ્વસન સમસ્યાઓ: આ કણો ફેફસામાં એકઠા થઈને બળતરા (Inflammation) અને શ્વસન સમસ્યાઓમાં વધારો કરી શકે છે. તેનાથી શ્વાસ લેવામાં તકલીફ અને સતત ખાંસી થઈ શકે છે.
- ગંભીર રોગોનું જોખમ: ધૂપનો લાંબા ગાળાનો ઉપયોગ બ્રોન્કાઇટિસ, અસ્થમા (Asthma), COPD (ક્રોનિક ઓબ્સ્ટ્રક્ટિવ પલ્મોનરી ડિસીઝ) અને સૌથી ગંભીર ફેફસાના કેન્સર જેવી બીમારીઓનું જોખમ વધારી શકે છે. ધુમાડો ફેફસામાં રહેલા નાના એલ્વિઓલી (Alveoli) ને નુકસાન પહોંચાડી શકે છે, જેનાથી ઓક્સિજનની ઉણપ થાય છે.
- આંખ અને ગળામાં બળતરા: ધૂપના ધુમાડાથી આંખો, નાક અને ગળામાં તીવ્ર બળતરા થઈ શકે છે. તે એલર્જી અને સાઇનસની સમસ્યાઓમાં પણ વધારો કરી શકે છે.
સિગારેટ કરતાં પણ વધુ જોખમ?
અમુક નિષ્ણાતો ધૂપના ધુમાડાને સિગારેટના ધુમાડા કરતાં વધુ જોખમી ગણે છે કારણ કે:
- સિગારેટ પીનાર વ્યક્તિ ધુમાડો ગાળીને અંદર લે છે, જ્યારે અગરબત્તીનો ધુમાડો ઘરની હવા માં ભળે છે, જેનાથી ઘરના દરેક સભ્ય (બાળકો અને વડીલો સહિત) સતત તેના સંપર્કમાં રહે છે.
- ઘણા અહેવાલો દર્શાવે છે કે અગરબત્તીના ધુમાડામાં વધુ માત્રામાં ઝેરી પદાર્થો અને સૂક્ષ્મ કણો હોય છે, જે સીધા ફેફસાંના તળિયે જમા થાય છે.
ફેફસાંને ધૂપના ધુમાડાથી કેવી રીતે સુરક્ષિત રાખવા?
ધાર્મિક આસ્થા જાળવી રાખવા છતાં સ્વાસ્થ્યને સુરક્ષિત રાખવું જરૂરી છે. નિષ્ણાતો આ માટે કેટલાક સરળ ઉપાયો સૂચવે છે:
- સારી વેન્ટિલેશન: જ્યારે પણ તમે કોઈ રૂમ કે મંદિરમાં ધૂપદાં પ્રગટાવો, ત્યારે બારીઓ અને દરવાજા ફરજિયાત ખુલ્લા રાખો જેથી ધુમાડો ઝડપથી બહાર નીકળી શકે.
- પંખાનો ઉપયોગ: ધૂપદાં પ્રગટાવતી વખતે રૂમનો પંખો ચાલુ કરવો, જેથી ધુમાડો એક જગ્યાએ જમા ન થાય અને હવામાં ભળીને બહાર નીકળી જાય.
- વિકલ્પનો ઉપયોગ: નિષ્ણાતો ધૂપદાં સળગાવવાનું સંપૂર્ણપણે બંધ કરવાની અથવા ઘટાડવાની ભલામણ કરે છે.
- સુરક્ષિત વિકલ્પો: અગરબત્તીને બદલે, તમે શુદ્ધ ઘીનો દીવો પ્રગટાવી શકો છો. સુગંધ માટે, તમે કુદરતી આવશ્યક તેલ (Essential Oil) ધરાવતો ડિફ્યુઝર (Diffuser) પ્રગટાવી શકો છો, જે ઘરને સુગંધિત રાખશે અને સ્વાસ્થ્ય માટે સલામત રહેશે.
આપણી ધાર્મિક આસ્થા મહત્ત્વની છે, પરંતુ સ્વાસ્થ્યની સુરક્ષાને અવગણવી ન જોઈએ. સાવધાની રાખીને ધાર્મિક વિધિઓ અને તહેવારો ઉજવવાથી આપણે સ્વસ્થ અને સલામત જીવન જીવી શકીએ છીએ.
