Caste Census જાતિ વસ્તી ગણતરી વિશે મહત્વપૂર્ણ 10 મુદ્દાઓ
Caste Census ભારત જેમજેમ સમાનતા અને ન્યાયના માર્ગે આગળ વધી રહ્યો છે, તેમ-તેમ જાતિગત વસ્તી ગણતરી (Caste Census) એક કેન્દ્રિય મુદ્દો બની રહ્યો છે. આ ગણતરી માત્ર સંખ્યાઓનો ખેલ નથી, પરંતુ એક સમાજશાસ્ત્રીય ઝાંખી છે, જે આપણી નીતિ અને વિકાસના માર્ગને વધુ વ્યાવહારિક બનાવી શકે છે.
જાતિ વસ્તી ગણતરી શું છે?
આ વસ્તી ગણતરીમાં લોકોની જાતિ (caste)ના આધારે માહિતી એકત્રિત થાય છે, જે સમાજના વર્ગીકરણ, સામાજિક સ્થિતિ અને વિકાસની સમજૂતી માટે મદદરૂપ છે.
જાતિ વસ્તી ગણતરીની શરૂઆત ક્યારે થઈ?
ભારતમાં છેલ્લી સંપૂર્ણ જાતિ વસ્તી ગણતરી 1931માં થઈ હતી.
છેલ્લે ક્યારે આવી ગણતરી થઈ?
2011માં SECC (Socio-Economic and Caste Census) હાથ ધરવામાં આવી, પરંતુ તેમાં સમગ્ર જાતિ માહિતી જાહેર કરવામાં નહોતી.
આ વખતે શી નવી બાબત છે?
2025માં વડાપ્રધાન મોદીની સરકાર ફોર્મલ જાતિ વસ્તી ગણતરી હાથ ધરવા જઈ રહી છે, જેમાં જાતિ માટે અલગ કોલમ રહેશે.
આની પાછળનો ઉદ્દેશ શું છે?
માત્ર અનામત જ નહીં, પણ સમાજની વાસ્તવિક સ્થિતિ, હાંસિયામાં રહેલા વર્ગોનું જીવંત ચિત્રણ મેળવવાનું લક્ષ્ય છે.
જાતિ વસ્તી ગણતરીથી શું ફાયદા થશે?
નીતિ બનાવટ વધુ નિશ્ચિત અને અસરકારક બનશે, ખાસ કરીને ગ્રામીણ અને પછાત વર્ગ માટે. વંચિતોને નિશાન બનાવી શકાય.
આ અગાઉ સરકારના પ્રયાસો કઈ રીતે રહ્યાં?
2010માં મનમોહનસિંહ સરકારે વિચાર શરૂ કર્યો, કેબિનેટ જૂથ રચાયો, પણ માત્ર SECC પૂરતું રહી ગયું.
જાતિ ગણતરી બંધારણ પ્રમાણે કોની જવાબદારી છે?
આ સંવૈધાનિક રીતે કેન્દ્રનો વિષય છે (સંવિધાનનું અનુચ્છેદ 246, સંઘ યાદી ક્રમ 69).
રાજ્યો શું કરી શકે છે?
ઘણા રાજ્યો (જેમ કે બિહાર, ઓડિશા)એ પોતપોતાના સ્તરે જાતિ સર્વે હાથ ધર્યા છે, પણ તે નેશનલ રેકોર્ડનો ભાગ નથી.
જાતિ ગણતરીથી શું પડકારો ઊભા થઈ શકે?
રાજકીય દુરુપયોગ, જાતિવાદને વેગ, અને સમાજમાં નવા પ્રકારના વિભાજનનું જોખમ પણ રહેલું છે.
જાતિગત વસ્તી ગણતરીના ડેટા પરથી સરકાર સમાજમાં કોને શું મળ્યું અને કોણ શું વંચિત રહ્યું તે પર નિર્ધારણ કરી શકશે, અને વિકાસના ફાયદા વધુ સચોટ રીતે વહેંચી શકાશે. જોકે, તેને પારદર્શક અને નિષ્પક્ષ રીતે અમલમાં મૂકવો અત્યંત જરૂરી રહેશે.
