દિલીપ પટેલ દ્વારા દેશની સર્વોચ્ચ અદાલતે ચૂંટણી ભંડોળ માટે ગુપ્તતા ન રાખવા અને હિસાબો જાહેર કરવા કહ્યું છે. પણ ભારતનું ચૂંટણી પંચ મૌન છે. તે રાજકીય પક્ષોની દાસી બની ગયું છે. ચૂંટણી પાછળ થતાં બેસુમાર ખર્ચાઓ ઉપર અંકૂશ લાવવા તૈયાર નથી. કે ખર્ચાય એવી ઈવીએમ – મશીન દ્વાર મત પ્રથા દૂર કરવા તૈયાર નથી. ગઈ વિધાનસભાની ચૂંટણીમાં અકલ્પનીય ખર્ચાઓ થયા હતા. હવે લોકસભાની ચૂંટણીમાં તેનાથી વધારે ખર્ચાઓ થવાના છે. તે માટે ઉદ્યોગો ભરપેટ પૈસા આપવાના છે.
નવેમ્બર-ડિસેમ્બર 2022માં યોજાયેલી હિમાચલ પ્રદેશ અને ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણી દરમિયાન મુખ્ય રાજકીય પક્ષોએ રૂ. 2,077.81 કરોડ એકત્ર કર્યા અને ચૂંટણી સંબંધિત પ્રવૃત્તિઓ પર રૂ. 288.35 કરોડ ખર્ચ્યા. એક વિધાનસભા બેઠક દીઠ રૂ.11 કરોડનું ખર્ચ થયું હોવાનું અનુમાન છે. જેમાં સત્તાવાર ચૂંટણી પંચને એક વિધાનસભા દીઠ રૂ. 1 કરોડ ખર્ચ તમામ પક્ષોએ કર્યું હતું. બિનસત્તાવાર અને છૂપા ખર્ચા દરેક બેઠક દીઠ રૂ. 10 કરોડ જેવું હોવાનો મત હારેલા કેટલાંક ઉમેદવારો કહે છે. એક મત દીઠ રૂ.350થી રૂ. 500નું ખર્ચ આવતું હોવાનો તેમનો અનુભવ છે.
લોકસભાની એક બેઠક પાછળ ખર્ચ
2024ની લોકસભાની ગુજરાતની 26 બેઠકો પર તમામ પક્ષો જંગી ખર્ચ કરી શકે છે. રાજકીય પક્ષોના નેતાઓના અનુભવ પ્રમાણે લોકસભાની એક બેઠક પર પક્ષ દ્વારા રૂ.5 કરોડ અને ઉમેદવાર દ્વારા રૂ.20 કરોડનું સરેરાશ ખર્ચ થવાની ધારણા છે. જેમાં ચૂંટણી પંચ સમક્ષ જાહેર કરેલા ફંડ અને ન જાહેર કરેલાં ખર્ચનું છે. જેમાં દારૂનું અને નાસ્તાનું ખર્ચ તો હોય છે. પણ સામેના પક્ષોને ફોડવા અને અપક્ષોને તોડવા માટે જંગી ખર્ચ ઉપરાંત, સરપંચો, તાલાકા અને જિલ્લા પંચાયતના સભ્યો, જ્ઞાતિ અને ધર્મના નેતાઓને તોડવાનું મોટું ખર્ચ થાય છે. જે ક્યારેય બહાર આવતું નથી.
લોક વિરોધી ખર્ચ
આટલા જંગી ખર્ચ છતાં ગુજરાતાનું ચૂંટણી તંત્ર હાથ જોડીને તમાશો જોઈ રહ્યું હતું. કોઈની સામે કાનૂની પગલાં લીધા ન હતા. જ્યારથી નરેન્દ્ર મોદી મુખ્ય પ્રધાન બન્યા ત્યારથી ચૂંટણી અત્યંત ખર્ચાળ બની ગઈ છે. આટલી ખર્ચાળ ચૂંટણી ગુજરાત માટે જોખમી પુરવાર થઈ છે. કારણ કે ઉદ્યોગો ભરપુર પૈસા આપે છે અને સરકાર બનતાની સાથે જ વિજળી, બંદર, ખાણ અને ખનિજ, વેપાર, કેમિકલની ફેક્ટરી, બિલ્ડરો પોતાના ધાર્યા કામો કરાવે છે. જે મોટા ભાગે લોક હીતના હોતા નથી. પ્રજાને પરેશાની કરાવે એવા કામ હોય છે. જેમાં મુખ્ય વિજળી, કૃષિ પેદાશોના ઉદ્યોગો અને બંદર ઉદ્યોગ છે.
ખર્ચા ઘટાડો લોકશાહી બચાવો.
તમામ રાજકીય પક્ષો બેસુમાર ખર્ચાઓ કરી રહ્યાં છે. કુલ ખર્ચાની સામે સત્તાધારી પક્ષોનનું 75 ટકા ખર્ચ હોય છે અને સામેના તમામ પક્ષોનું ખર્ચ માંડ 25 ટકા હોય છે. અતિભારે ખર્ચા થાય છે ત્યારે તેને ફંડ આપનારા સામાન્ય લોકો કે ખેડૂતો કે મજૂરો નથી હોતા. ફંડ આપવાના ઉદ્યોગો અને ધનનાવો હોય છે. સરકાર બન્યા પછી તેઓ તેમના ફંડનું 10 ગણું વળતર મેળવી દેતા હોય છે. પછી તે પ્રજા વિરોધી કામ કરીને તેનું શોષણ કરે છે.
તેથી હવે ચૂંટણી પંચે જાહેર સભા પર પ્રતિબંધ મૂકીને સોશિયલ મિડિયા પર જ પ્રચાર કરવા અંગે ધ્યાન કેન્દ્રીય કરવું પડે એવી સ્થિતી આવીને ઊભી છે.
2 હજાર કરોડની ચૂંટણી
તમામ રાજકીય પક્ષોની કેન્દ્રીય કચેરીઓ દ્વારા એકત્ર કરાયેલા સત્તાવાર કે જાહેર કરેલાં નાણાં રૂ. 1,943.64 કરોડ હતા. ચૂંટણી પાછળ ખર્ચ માત્ર રૂ. 110.94 કરોડ હતો. પહેલા નંબર પર મુંબઈ અને પછી ગુજરાતમાંથી તમામ પક્ષો ભરપુર નાણાં મેળવે છે. ગુજરાત રાજ્યના તમામ પક્ષોએ રૂ. 168.65 કરોડ અને હિમાચલ પ્રદેશ રાજ્યના પક્ષોએ રૂ. 8.76 કરોડ ખર્ચ્યા હતા. આમ, ગુજરાતની 2022ની વિધાનસભાની ચૂંટણી ખર્ચાળ હતી. એક વિધાનસભા દીઠ એખ કરોડનું ખર્ચ તો પક્ષો દ્વારા કરાયું હતું. જે ખર્ચ ચોપડે બતાવેલું નથી એ ખર્ચ તેનાથી 10 ગણું હોવાનું અનુમાન છે. રૂ.1700થી રૂ.2 હજારનું ખર્ચ ગુજરાત વિધાનસભાની ચૂંટણી પાછળ થયું હોવાનું અનુમાન છે.
11 પક્ષો
એસોસિએશન ઓફ ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સ (ADR)ના વિશ્લેષણ મુજબ, , 11 પક્ષો દ્વારા એકત્રિત કરાયેલ કુલ રૂ. 2,077.81 કરોડમાંથી, ભાજપે રૂ. 1,800.72 કરોડ, કોંગ્રેસે રૂ. 209.46 કરોડ અને AAPએ રૂ. 59.39 કરોડ એકત્ર કર્યા હતા. 11 પક્ષોનો સંયુક્ત ખર્ચ રૂ. 288.35 કરોડ હતો. આ પક્ષો દ્વારા ખર્ચવામાં આવેલા નાણાંમાંથી ભાજપનો હિસ્સો રૂ. 194.89 કરોડ અથવા 67.59 ટકા, કોંગ્રેસનો હિસ્સો રૂ. 67.93 કરોડ અને AAPનો રૂ. 20.21 કરોડ હતો.
ગુજરાતથી 100 કરોડનું ફંડ.
બીજેપીના કિસ્સામાં, એકત્રિત કરાયેલા રૂ. 1,800.72 કરોડમાંથી, તેના કેન્દ્રીય મુખ્યાલયે રૂ. 1,733.49 કરોડ, તેના ગુજરાત એકમે રૂ. 63.81 કરોડ અને તેના હિમાચલ પ્રદેશ એકમે રૂ. 3.41 કરોડ એકત્ર કર્યા હતા.
કોંગ્રેસ દ્વારા એકત્ર કરાયેલા રૂ. 209.46 કરોડમાંથી, તેના કેન્દ્રીય મુખ્યાલયે રૂ. 143.03 કરોડ, તેના હિમાચલ પ્રદેશ એકમે રૂ. 19 કરોડ અને તેના ગુજરાત એકમે રૂ. 47.43 કરોડ એકત્ર કર્યા હતા.
AAP દ્વારા રૂ. 59.39 કરોડમાંથી, તેના કેન્દ્રીય મુખ્યાલયે રૂ. 59.29 કરોડ એકત્ર કર્યા હતા, અને તેના ગુજરાત એકમે બાકીની રૂ. 10 લાખની રકમ એકત્રિત કરી હતી.
ફંડ મેળવતાં પક્ષો.
રાજકીય પક્ષોએ વિધાનસભા ચૂંટણી પૂર્ણ થયાના 75 દિવસની અંદર ચૂંટણી પંચને સબમિટ કરવાની હોય છે. 17 ઓક્ટોબર 2023માં વિગતો બહાર આવી હતી. ગુજરાત અને હિમાચલ પ્રદેશ વિધાનસભા ચૂંટણી માટે 11 રાજકીય પક્ષોએ તેમના ચૂંટણી ખર્ચની વિગતો ચૂંટણી પંચને સુપરત કરી હતી. તેમાં ભારતીય જનતા પાર્ટી (BJP), કોંગ્રેસ, આમ આદમી પાર્ટી (AAP), બહુજન સમાજ પાર્ટી, નેશનાલિસ્ટ કોંગ્રેસ પાર્ટી, કમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઈન્ડિયા (માર્કસિસ્ટ) (CPI-M), કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઈન્ડિયા (CPI) હતા.
બે ચૂંટણીનો હિસાબ.
2017 અને 2022 હિમાચલ પ્રદેશ અને ગુજરાત વિધાનસભા ચૂંટણી લડી રહેલા નવ રાજકીય પક્ષો દ્વારા એકત્ર કરાયેલ કુલ નાણાં અનુક્રમે રૂ. 352.06 કરોડ અને રૂ. 2,077.49 કરોડ હતા. કુલ ફંડમાં 490 ટકા એટલે કે રૂ. 1,725.43 કરોડનો વધારો થયો હતો.
ભાજપે 2022ની વિધાનસભા ચૂંટણી દરમિયાન રૂ. 1,800.72 કરોડનું ભંડોળ જાહેર કર્યું હતું, જ્યારે 2017ની ચૂંટણીમાં તેણે રૂ. 251.01 કરોડની જાહેરાત કરી હતી – જે 617 ટકા અથવા રૂ. 1,549.71 કરોડનો વધારો દર્શાવે છે.
કોંગ્રેસે હિમાચલ પ્રદેશ અને ગુજરાતમાં 2022ની વિધાનસભા ચૂંટણી દરમિયાન રૂ. 209.46 કરોડના ભંડોળની જાહેરાત કરી હતી, જેની સરખામણીએ 2017ની ચૂંટણીમાં રૂ. 71.15 કરોડ – 194 ટકા અથવા રૂ. 138.31 કરોડનો વધારો.
5 પક્ષોએ ખર્ચ ઘટાડી દીધું.
પાંચ રાજકીય પક્ષો, જેમ કે બહુજન સમાજ પાર્ટી, કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઈન્ડિયા (માર્કસવાદી), કોમ્યુનિસ્ટ પાર્ટી ઓફ ઈન્ડિયા, જનતા દળ (યુનાઈટેડ), અને રાષ્ટ્રવાદી કોંગ્રેસ પાર્ટીએ 2017ની વિધાનસભા ચૂંટણીની સરખામણીમાં 2022 દરમિયાન એકત્રિત ભંડોળમાં ઘટાડો કરવાની જાહેરાત કરી હતી. જોકે, હવે ગુજરાતમાંથી બીજા પક્ષોને ચૂંટણી ફંડ કોઈ આપતું નથી. જેનું ઉદાહરણ આમ આદમી પક્ષ અને આ 5 પક્ષો છે.