‘સારે જહાં સે અચ્છા હિન્દોસ્તાં હમારા’ લખનાર અલ્લામા ઈકબાલ 20મી સદીના મહાન કવિઓમાંના એક છે. તે એટલા માટે પણ ખાસ છે કારણ કે તેણે મુસ્લિમોના મનમાં શું ચાલી રહ્યું છે તે જાણવાનો પ્રયાસ કર્યો હતો. આ પછી, તેણે તે વસ્તુઓને તેની કવિતાઓમાં ઉતારવાનું શરૂ કર્યું. ઈકબાલની માતૃભાષા પંજાબી હોવા છતાં તેમણે ઉર્દૂ અને ફારસી ભાષામાં લખ્યું હતું. ઈકબાલને પાકિસ્તાનના પિતા તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે કારણ કે તેઓ હિંદુ અને મુસ્લિમ માટે બે રાષ્ટ્રનો સિદ્ધાંત આપનાર પ્રથમ હતા. તેમણે કહ્યું કે હિંદુ અને મુસલમાન સાથે રહી શકતા નથી, તેથી મુસ્લિમો માટે અલગ દેશ હોવો જોઈએ. ઈકબાલ જન્મથી મુસ્લિમ હતો પરંતુ તેનો પરિવાર મુસ્લિમ નહોતો. તેમના પિતા રતન લાલાએ ઈસ્લામ અંગીકાર કર્યો અને તેનું નામ નૂર મોહમ્મદ રાખવામાં આવ્યું.
ઈકબાલના પિતાએ ધર્મ કેમ બદલ્યો?
કહેવાય છે કે ઈકબાલ બીરબલ પરિવારનો છે. બીરબલને પાંચ પુત્રો અને એક પુત્રી હતી. તેમના ત્રીજા પુત્રનું નામ કન્હૈયાલાલ અને પત્નીનું નામ ઈન્દિરાણી હતું. કન્હૈયાલાલને ત્રણ પુત્રો અને પાંચ પુત્રીઓ પણ હતી. કન્હૈયાલાલ ઈકબાલના દાદા હતા. તેમના પુત્ર રતનલાલાએ ઈસ્લામ ધર્મ અંગીકાર કર્યો અને ઈમામ બીબી નામની મહિલા સાથે લગ્ન કર્યા. હવે રતન લાલના ધર્માંતરણ વિશે ઘણી વાતો કહેવામાં આવે છે.
એક જગ્યાએ એવું કહેવાય છે કે રતનલાલ ભંડોળના દુરુપયોગના કેસમાં પકડાયા હતા. આ પછી, અફઘાન ગવર્નરે આદેશ આપ્યો કે તેને ઇસ્લામ કબૂલ કરવામાં આવે અથવા તેને ફાંસી આપવામાં આવે. રતનલાલે ઇસ્લામ સ્વીકારવાનું વધુ સારું માન્યું. શીખ સામ્રાજ્ય પછી, અફઘાન ગવર્નર ભાગી ગયો, પછી રતનલાલ સિયાલકોટ ગયા. ઈમામ બીબી પણ સિયાલકોટના રહેવાસી હતા. ઈકબાલનો જન્મ અહીં 1877માં થયો હતો અને તે સિયાલકોટમાં જ મોટો થયો હતો. નિષ્ણાતોનું કહેવું છે કે નવા ઈસ્લામમાં આવવાના કારણે ઈકબાલ વધુ કટ્ટરપંથી હતો. એવું પણ કહેવાય છે કે તે પોતાની દાદીને મળવા અમૃતસર ગયો હતો. જો કે તેણે પોતે આનો ક્યાંય ઉલ્લેખ કર્યો નથી.
ઈકબાલ બે રાષ્ટ્રના સમર્થક હતા
ઈકબાલના ઘણા હિંદુ અને શીખ મિત્રો અને પ્રશંસકો હતા. આમ છતાં તેમને લાગ્યું કે મુસ્લિમો માટે અલગ દેશ હોવો જોઈએ. બાદમાં તેમની વિચારધારા અનુસાર પાકિસ્તાનની રચના થઈ હતી. તેમના અંગત જીવન વિશે કહેવામાં આવે છે કે તેણે ત્રણ લગ્ન કર્યા છે. તેમના એક પુત્રનું નામ જાવેદ હતું, જે પાછળથી લાહોર હાઈકોર્ટના જજ બન્યા હતા.
અફેરની ચર્ચા
ઈકબાલના અફેરની પણ ચર્ચા છે. તેણે લંડનમાં આતિયા ફૈઝી નામની મહિલા સાથે મિત્રતા કરી હોવાનું કહેવાય છે. તેમણે લાહોરની સરકારી કોલેજમાંથી શિક્ષણ મેળવ્યું હતું. આ પછી તેઓ ફિલોસોફીના લેક્ચરર બન્યા. તે ટ્રિનિટી કોલેજ કેમ્બ્રિજ અને જર્મનીમાં હેડલબર્ગ અને મ્યુનિકમાં ગયો. આ પછી તેણે કાયદાનો અભ્યાસ પણ કર્યો. શિક્ષકની નોકરીમાંથી રાજીનામું આપ્યા બાદ તેમણે વકીલાત કરી હતી. શરૂઆતમાં ઇકબાલ અખંડ ભારતની વાત કરતા હતા, પરંતુ બાદમાં હિન્દી હૈ હમ વતન લખનાર ઇકબાલે મુસ્લિમ હૈ હમ, વતન હૈ સારા જહાં હમારા લખ્યું હતું.
