પાંડવો અને કપિલમુનિથી જોડાયેલું અતિપ્રાચીન પાવન સ્થાન
બનાસકાંઠાના વાવ તાલુકામાં આવેલા શ્રી કપિલેશ્વર મહાદેવ મંદિરનો ઇતિહાસ મહાભારત યુગથી શરૂ થાય છે. વર્ષો પહેલાં મહર્ષિ કપિલમુનિએ અહીં તપસ્યા કરી હતી અને તેમના તપથી પ્રસન્ન થઈ ભગવાન શિવે પોતાનું પ્રાગટ્ય કર્યું હતું. બાદમાં કપિલમુનિએ પોતાના હસ્તે અહીં શિવલિંગની સ્થાપના કરી હતી. ત્યારથી આ સ્થળ કપિલમુનિની પવિત્ર તપોભૂમિ તરીકે ઓળખાય છે.
હિડંબા વનમાં સ્થિત, પાંડવોનું આશ્રયસ્થળ
મહાભારતના વનવાસ સમયમાં પાંડવો હિમાલય તરફ જતા હતા ત્યારે તેઓ આ તપોભૂમિ પર વિરામ માટે રોકાયા હતા. મહર્ષિ કપિલમુનિએ તેમને પવિત્ર કાર્ય માટે આમંત્રિત કર્યા અને પાંડવોના હસ્તે પાંચ કૂવામાંથી પાણી કાઢીને ભગવાન શિવને અભિષેક કરાવાયો. આજે પણ આ પાંચ કૂવા તળાવ પાસે અસ્તિત્વમાં છે અને ત્યાંના 10 કિલોની ઈંટો પાંડવોના સમયમાં બનેલી હોવાનું માનવામાં આવે છે.
દૈવી શક્તિ અને આક્રમણ સામે અડગતા
સન 1462માં એક મુઘલ બાદશાહે આ મંદિર પર આક્રમણ કર્યું હતું… મંદિરને ખંડિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છતાં, ભગવાન મહાદેવની કૃપાથી મંદિર અડગ રહ્યું. મંદિરના પૂજારી નારણભારતી બાપુએ જીવતા જ આત્મસમર્પણ કર્યું હતું. આ ઘટનાના નિશાન આજેય મંદિરની દીવાલો પર દેખાઈ આવે છે, જે ભક્તોમાં શ્રદ્ધાનો વિષય બને છે.
ભક્તિ અને સ્થાપત્યનો સમન્વય
મંદિરના ચોતરફ વિશિષ્ટ શિલ્પકળાની ઝાંખી જોવા મળે છે. મંદિરની બાજુમાં સૂર્યનારાયણ અને કાર્તિકેયના નાનાં મંદિરો છે. છેલ્લા વખત મંદિરનું સમારકામ સંવત 1833 (ઈ.સ. 1777)માં થયું હતું. દર સોમવારે અને ખાસ કરીને શ્રાવણ માસ તથા મહાશિવરાત્રિએ અહીં હજારો ભક્તો ભગવાન શિવના દર્શન માટે ઉમટી પડે છે.
પૌરાણિક ભોયરાં અને અજોડ કથાઓ
સ્થાનિક માન્યતા પ્રમાણે, કપિલેશ્વર મહાદેવથી લઈને ઢીમા ગામના ધરણીધર મંદિર સુધી એક ગુપ્ત ભૂગર્ભ પાથ (ભોયરું) આવેલું છે. આ પાથ કેવો હતો તે અંગે પુરાવા નથી, પણ લોકવાયકા અનુસાર આ રસ્તો ભગવાન શિવના શક્તિસ્થળોને જોડતો હતો.
શ્રદ્ધા, સંસ્કૃતિ અને ઈતિહાસનું સંમેલન
કપિલમુનિ અને પાંડવો સાથે જોડાયેલું આ ઐતિહાસિક મંદિર માત્ર ધાર્મિક કેન્દ્ર નથી, પરંતુ ગુજરાત અને રાજસ્થાનના હજારો લોકો માટે શ્રદ્ધાનું પ્રતિક છે. ભક્તો માને છે કે અહીં માગેલી દરેક મનોકામના પૂર્ણ થાય છે. આથી શ્રાવણમાં અહીં ભક્તોની ભારે ભીડ રહે છે અને વાતાવરણ પાવન ભક્તિથી ગુંજી ઊઠે છે.
કપિલેશ્વર મહાદેવ મંદિર, જ્યાં તપ, ભક્તિ અને પૌરાણિક ઇતિહાસ એકસાથે જીવંત છે. પાંડવોના પગલાંથી જીવિત થયેલું આ સ્થાન આજે શ્રદ્ધાળુઓ માટે અનંત આશાના દરવાજા ખોલે છે.
