૮મું પગાર પંચ: જાણો અંગ્રેજોના સમયમાં સરકારી કર્મચારીઓની સ્થિતિ કેવી હતી?
કેન્દ્ર સરકાર ટૂંક સમયમાં ૮મા પગાર પંચની રચના કરવા જઈ રહી છે, જે કેન્દ્રીય કર્મચારીઓ અને પેન્શનરો માટે મોટી રાહત લાવશે. આ પગાર પંચ જાન્યુઆરી ૨૦૨૬થી લાગુ થવાની શક્યતા છે. માનવામાં આવે છે કે આ પગાર પંચમાં ફિટમેન્ટ ફેક્ટર ૨.૮૬ સુધી પહોંચી શકે છે, જેના કારણે કર્મચારીઓનો લઘુત્તમ મૂળ પગાર ₹૫૧,૦૦૦થી વધી શકે છે અને તેમના પગારમાં ₹૪૦,૦૦૦ થી ₹૪૫,૦૦૦નો વધારો થઈ શકે છે.
આધુનિક ભારતમાં સરકારી નોકરીઓનું માળખું ખૂબ જ વ્યવસ્થિત અને નિયમો પર આધારિત છે, પરંતુ શું તમે ક્યારેય વિચાર્યું છે કે બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન સરકારી કર્મચારીઓની સ્થિતિ કેવી હતી અને તેમને પ્રમોશન કેવી રીતે મળતા હતા?
બ્રિટિશ શાસન હેઠળ સરકારી નોકરીઓનું માળખું
બ્રિટિશ શાસનકાળમાં, ભારતમાં સરકારી નોકરીઓનું માળખું અત્યંત અસમાન હતું. મોટાભાગના ઉચ્ચ અને પ્રતિષ્ઠિત હોદ્દાઓ બ્રિટિશ અધિકારીઓ માટે આરક્ષિત હતા. ભારતીયો માટે આ હોદ્દાઓ પર પહોંચવું લગભગ અશક્ય હતું. ભારતીય કર્મચારીઓ મુખ્યત્વે નીચલા સ્તરની સેવાઓમાં જ કામ કરતા હતા, જેમાં ક્લાર્ક, તહસીલદાર અને અન્ય નાના હોદ્દાઓનો સમાવેશ થતો હતો. આ માળખામાં વંશીય ભેદભાવ સ્પષ્ટપણે જોવા મળતો હતો.
પ્રમોશનની પ્રક્રિયા અને તેના માપદંડ
આધુનિક યુગથી વિપરીત, બ્રિટિશ શાસન દરમિયાન પ્રમોશન માટે કોઈ વ્યવસ્થિત અને પારદર્શક પ્રક્રિયા નહોતી. પ્રમોશન મુખ્યત્વે નીચેના માપદંડો પર આધારિત હતું:
વરિષ્ઠતા (Seniority): લાંબા સમય સુધી સેવા આપનારા કર્મચારીઓને વરિષ્ઠતાના આધારે પ્રમોશન મળી શકતું હતું.
વફાદારી (Loyalty): કર્મચારીની વફાદારી એક મુખ્ય માપદંડ હતી. જે ભારતીય કર્મચારીઓ બ્રિટિશ શાસન પ્રત્યે વફાદાર રહેતા, તેમને પ્રમોશન મળવાની શક્યતા વધુ રહેતી.
વ્યક્તિગત ભલામણો અને રેકોર્ડ્સ: વિભાગીય વડાઓની ભલામણો અને કર્મચારીના અંગત રેકોર્ડ્સ ખૂબ જ મહત્વપૂર્ણ હતા.
સરકારની મરજી: પગાર અને પ્રમોશનનો આખરી નિર્ણય સરકારની મરજી પર નિર્ભર રહેતો. તેમાં કોઈ નિશ્ચિત નિયમો કે કાયદા નહોતા.
આ સમયગાળામાં, ઉચ્ચતમ પદના અધિકારીનો પગાર નીચલા સ્તરના કર્મચારી કરતા દસ ગણો વધુ હોઈ શકતો હતો. ભારતીય કર્મચારીઓને તેમની કાર્યક્ષમતા અને ક્ષમતા હોવા છતાં, ઉચ્ચ હોદ્દાઓ પર પહોંચવું ખૂબ જ મુશ્કેલ હતું કારણ કે વંશીય ભેદભાવ એક કડવી વાસ્તવિકતા હતી.
આધુનિક યુગ સાથે સરખામણી
આજના સમયમાં, સરકારી નોકરીઓમાં પ્રમોશન માટે સ્પષ્ટ નિયમો અને કાયદાઓ છે. સિનિયોરિટી, મેરિટ, અને સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓના આધારે પ્રમોશન આપવામાં આવે છે, જેમાં કોઈ ભેદભાવને સ્થાન નથી. ૮મા પગાર પંચ જેવી પહેલો દર્શાવે છે કે આધુનિક ભારત તેના કર્મચારીઓને વધુ સારું વેતન અને સુવિધાઓ આપીને તેમના કલ્યાણ માટે પ્રતિબદ્ધ છે.
